Thlarau le Biatak

CIM Zarhpi Ni Caan Hmannak (February 27, 2011)

Caan Tlaitu: Danny Bawi Thianhlun

Thawngtha Chimtu: Pastor Chan Thawng Lian

Nunnak thaw a kan pe i dawtnak he lam a kan hruai lawng siloin CIM rianttuannak zong nihin ni tiang thluachuahnak a petu kan Pathian a min thangtthat siko seh. Pathian sinin a rami daihnak, hnangamnak cu tuni CIM caanhmannak ah aatel khomi kan zapi te cungah kan biak Pathian nih a thar in tlunter hram ko seh.

Pathian Bia Thiang Relnak

“Na bia cu ka ke caah meiinn a si, ka lam ah ceunak a si. Na ka cawnpiaknak a dingmi, ka zulh hna lai tiah bia kaa kammi kha, ka zulh taktak hna lai. (Salm 119:105-106)

Thlacam Cahnak

1. Kan Chin ram caah le kan miphun caah tiin Biaknak rianttuannak in siseh, ramkhel rianttuannak in siseh, a dang tthanchonak rian phunphun in kan ram le kan miphun caah rianttuantui kan u/pa le hna caah.
2. Vawlei khuaza ummi kan Chin miphun hna caah thlacamnak piaknak ngeih hnu usih. Abikin thlaihkhihnak le lungretheih buainak he Malaysia le India ram hna ah khua a sami kan Chin miphun hna caah.
3. Chicago Chin Baptist Church (Chicago, USA) chungtel Pu Van Biak Lian hi pawpi le kal dam lo (Pancreas & Kidney Stones) ruangah pumfah ngan a tuar ngaingai i sizung ah a um ko. Damnak tlamtling a hmuh khawhnak lai thlacamnak in bawm hna usih.

Tuni Pathian Ni ah thawngtha a kan chimtu cu Pastor Chan Thawng Lian a si. A pa hi Hakha peng Tiphul khuami Pu Ni Uk a si i, a nu hi Thantlang khuami Pi Doi Cin a si. Pi Ngun Zi he January 11, 2001 ah an i ngei i fapa 2 le fanu 1 an ngeih hna. Hringtu nu le pa hi Thangtlang khua ah khua a sami an si. Cawnnak lei le rianttunanak in cun, 2000 ah Chin Christian College (Hakha, Chin State) in B.Th a dih hnu ah Thantlang Baptist Church ah mino Pastor dirhmun in kum hnih chung Pathian rian a ttuan. 2005 ah Myanmar Institute of Theology (Yangon, Myanmar) in M.Div a dih i cu a dih hnu ah Zomi Theological College (Falam,Chin State) ah Lecturer kum hnih a ttuan. Cu hnu ah cun Pacific Health Ministry Four Units cu Hawaii, USA in 2008 ah a dih. Cu CPE program a dih hnu ah Thangtlang Baptist Church zohkhenhnak tangi a ummi Bethel Clinic ah Clinic Secretary dirhmun in kum khat rian a ttuan tthan. Atu cu Garrett-Evangelical Theological Seminary (Chicago, USA) ah Ph.D. (Pastoral Theology, Personality and Culture) a cawn pah in United Chin Christian Church (Wheaton, IL) ah caantling Pastor dirhmun in Pathian rian a ttuan lio mi a si. Caan manhlo ngai lak ah hibantukin CIM ah thawngttha a kan chimh khawh caah CIM nih a cungah lunglawmhnak chimcawk lo kan ngei. A sianginn kainak le a rianttuannak ah kan biak Pathian tu nih thluachuahnak pe chin ko seh.

Pastor Chan Thawng Lian

Thawngttha Chimnak

“Pathian cu thlarau a si i a biatu hna nih cun thlarau le biatak in an biak awk a si” (John 4:24)

A tu lio US ram chung capo saih thiambik pakhat a simi George Carlin nih Religion is bullshit a ti (Ka hin van zoh ta http://www.youtube.com/watch?v=6RT6rL2UroE). You Tube a hmang kho lomi zong kan um caah tawi tein ka van fainter lai. Biaknak cu pakpalawng a si a ti tik ah a sawhduhmi cu Khrihfa biaknak a si. Hmuh khawh lomi Pathian a um. Nawlbia zulh ding pahra a neih. A zul kho mi paoh vancung ah kai ter i a zul kho lomi paoh cu hell ah tlak ding. A dong lomi meialh ah paih ding. Asinain an dawt peng hna. Cun nan cheuhra cheukhat (nan tangka) a duh peng. Cu caah biaknak hi cu pakpalawng, hlenthawinak a si, a ti.

George Carlin bia cu a ngaitu American mi tampi nih “Amen” an pek cuahmah lio a si. Keimah zong nih ka ngaih tikah khua tampi ka a ka ruahter. Ka nih zong a chuak pah. Ka thin zong a ka phanter. Laimi ka fale hna nih hibantuk bia le hla an van theih chin lengmang lai tikah an chung ah a um cangmi zumhnak le fiannak a feh lo ahcun kan biaknak chuah tak hi a fawi ko lai. Pathian nih kan nunnak ah zei suallam dah a neih? Khrihfabu nih teh? Pekchanhnak nih teh? Nihin US ram a ummi kan sining ahhin Khrihfa biaknak a mui kan chiater mi tete tiah ka ruahmi cu: 1) Members thongkhat a neimi biakinn ah minung 350 lawng kan i pum; 2) Riantuanmi zakhat ah sawmthum tluk lawng nih cheuhra cheukhat hman tein kan thawh; 3) Pumpak remlo ruang le pengtlang tanh in bu kan i then; 4) Pathian riantuantu pawl nih Member kan i cuh i anmah minung cung ah dawtnak a um lo; 5) Members pawl zong nih Pathian kawl lem loin bawmhnak ruahchan in kan lut theu; 6) US nih a kan pekmi za lonnak cu Pathian tuantu hna duhpaoh soiselnak ah kan hman. Khrihhfabu tampi chungah dawtnak a leng lo. Keimah le keimah zong Thlarau le Biatak in Pathian ka biak le biak lo kai hal lengmang.

1) Ziah Pathian cu thlarau le biatak in kan biak peng a herh?

A lam tampi in nan leh khawh cio lai. Pathian muisam kengin sermi minung nih Pathian thlarau tel loin hna ngamnak hmuhkhawh a si lo. A nungmi minung paoh nih a nunnak caah thinphannak a nei peng (Existential anxiety). Sigmund Freud’s Penis envy’s theory ah: Nu pawchung chuah in pa nih a chiatha cu a zoh i a lung a tling. A chiatha duhnak cu a pawng i a ummi a nu sinin hmuh ding ah ai zuam. Kum thum in kum nga kar a pa hei an i cuh. A pa nih a tei caah silole a nau deuh a chuah caah tbt ruang a sung a khan. Cu a duhnak tlinnak ding ah a hmet tein a lungre a thei cang. Nu nau te a chuah tik ah a hoi pa pawl nih an neihmi chiatha a neih ve lo tikah cu thil hmuh duh ah a lungre thei ve colh cang. Cu caah nu hngakchia nih pa le an duh deuh hna. Cuti bantuk cun minung vial te nih kannunnak ah tile rawl (food), hni le paun (clothing), idornak (shelter), chawhlehnak (transportation), ichawnhbiaknak (communication/relationship), ngandamnak (health), riantuannak (business) kong ah kan lungre a thei cio dih. Cu lungre theihnak kan i nunpi thiam lo ahcun ichuihpahnak, lampialnak, tlukrilhnak, nun sifak chin ah kan phan. Cu lungre theihnak in luat awk ah kanmah tein kan i zuam lengmang zong kan luat kho lo. Khuachia, muithla, hnam, pinu tibantuk in minung cu thlarau a neimi kan si ti kha kan I hngalh dih fawn. Cu kan thlarau zong cu kan thihhnu ah khoika ah dah a kal lai timi nih kan lungre theih a chap chin. Bawipa kha i bochan law na lungthli tum an pek lai (Psalm 37). George Carlin nih a theih lomi cu Pathian thlarau le minung kan i ton tik lawng ah chunglei damnak, hngangamnak, ruahchannak a um tihi a si. Pathian biak cu mah pum damnak le thlarau himnak caah a si.

Rome 1:14 Miphun vialte hna sinah leiba ka ngei, a fimmi si hna seh, a hrutmi si hna seh, cathiammi si hna seh, cathiam lomi si hna seh, an dihlak cungah leiba ka ngei. 15Cucaah cun nannih Rom khua i a ummi sin zong i Thawngṭha chim ka duhnak cu a si. 16Thawngṭha hi ka zahpi lo, zeicahtiah a zummi vialte hna caah Pathian khamhnak hmual a si, Judah mi hna caah a si hmasa i cun Jentail mi hna ca zongah a hung si. *1:16: Mar 8:38 17Cucu zeitindah a hung si ti ahcun, Thawngṭha nih cun Pathian nih zeitindah minung kha Amah he aa remter hna ti kha a langhter i Cathiang nih, “Zumhnak thawngin Pathian he aa remmi cu an nung lai,” a ti bang khan, Pathian he i remnak cu a hram in a dong tiang zumhnak thawngin a si. 1:17: Hab 2:4

2) Zeiruangah dah Khrihfabu ngeih le hmunkhat ah ipumh a herh?

MIT sianginn ka kai lio ah hitihin khua ka rak ruah. Sianginn devotion ah kai pum lengmang ko caah zarhpini a hlei in vai i pum hi a herh lo. Cun thawngtha cu Bible cawnnak le radio, internet in ngeih khawh a si. Pumhnak i a kal lengmangmi le inn ah a ummi ahhin Pathian a duh deuhmi ti theih khawh a si hlei lo. Mah pa mah nu phung chim hoi hna cu ngaih a tlak lo. Lungthin tu a biapi. Hi bantuk ruahnak hi minung lungthin thanning (Psychology) in zoh ahcun mah siaremnak, mah numhnak kawl (Pleasure principal) a si. Cucu nunnak caah ahman takmi tuah a herhmi (Reality principal) tlolh a si. Hngakchia kan si lio ahcun kan duhnak hi a tling dih lai tiah kan zumh i an kan pek hlan lo kan tap. Upa kan si hnu ahcun kan duhnak a tling dih kho lo ti kan hngalh cang caah a herhmi le a hman deuhmi kha tuah kan i zuam awk a si. Cu zawn ah ai palh sualmi cu a nunnak caah tih a nung cang. Khrihfabu neih le hoi isnah ipumh hi a hmanmi l a tha mi a si tiah ka zumh.

1. Thawngtha cu kan nunnak nih a thar in theihthan lengmang a herh (Rome 1:14-16). 17Cucaah zumhnak cu bia theihnak thawng khan a um i bia cu Khrih kong chimnak thawng khan a um. Biakinn ah kan si khawh chung kan chuah tikah Pathian bia a thar in kan thei than. Kan i thar chuah. Voi khat theih in a za lo.
2. Thawngtha cu kanmah theih lawng za loin midang sinah nunnak in langter ding (witnessing) a si (Mtt. 28). Bawipa sinah nai lomhnak, na ruahchannak le na hngangamnak cu mi dang he ipumh tinak le a thang chin lai i a thei rih lomi hna sin ah na nun pi khawh lai.
3. Pakhat le pakhat kha kan i lawmnak le kan ngaihchiatnak ah kan i tepi kho. Thla kan i campiak kho. Hebrew 10 ah: 24 Pakhat le pakhat kan i dawt khawh nakhnga le thil ṭha kan i tuahpiak khawh nakhnga, i bawm tliahmah u sih. 25 Pakhat le pakhat hmun khat i i pumh lengmang kha ngol hlah u sih; a cheu nih cun ngol hmanh hna seh law, kannih cu i forh chin u sih, zeicahtiah Bawipa Ni cu a nai deuh chin lengmang ti kha kan hngalh caah i forh chin lengmang ko u sih. Pakhatnak in pahnih cu a tha deuh (Phungchimtu 4:6).

Khrihfabu pakhat i member kan luh tikah a cunglie hna fiannak neih hnu ah lung tak tein luh ding a si. A min men member si hi cu kan caah ral a si. Biathlam 3 chung ah: 15Na tuahmi kha ka hngalh ko; a kih zong na kik lo, a lum zong na lum lo. A kih zong kik lawlaw, a lum zong lum lawlaw law ka duh. 16A lum menmen na si i a lum zong na lum lawlaw lo i a kih zong na kih lawlaw fawn lo caah, ka kaa chungin kan chak lai. 17Ka rum ko, kaa za ko, zeihmanh ka bau lo, na ti. Asinain zeitluk sifak le zaangfah awk tlak dah na si kha naa hngal lo. Na si a fak, puan aih awk hmanh na ngei lo i na mit a caw. 18Cucaah ruahnak kan cheuh duhmi cu, keimah sinin sui thiang taktak kha ka caw law na rum lai. Cun naa thuamhnak ding le taklawng in na umnak ningzahnak khuhnak ding caah, thil rang i cawk fawn. Cun na mit thuh awkah si zong i cawk law cuticun khua na hmu kho lai. 19Ka dawtmi cu ka chimhhrin hna i dan ka tat tawn hna. Cucaah cun i biatak law na sualnak kha mertak hna.

Lungthin tak in member a lut lomi cu khrihfabu caah ral an si. Thachiattertu an si. Lung tak i ai telmi cu mihrut te, santlailo te a si zong ah khrihfabu dihlak caah thazang an si. Thlarau le bia tak in Pathian Biak duhnak kan neih lo ahcun member luh lo ding a si.

3. Bawipa caah pekchanh a herh maw?

George Carlin nih biaknak nihcu dong hngal loin na phaisa an hal peng caah pakpalawng a si ti. A taktak ahcun Khrihfa biaknak nih na cawva lawng hmanh si lo in na thinlung le na caan tiangin an hal. Kan khrihfabu upa pakhat nih phung a chimmi ah cheuhra cheukhat ahhin kan phaisa lawng hmanh si lo in kan caan zong pek a herh tiah phung a chim. Minung sinak ah peklei a tih tuk i hmuhlei a duh tukmi hi kan tam deuh. A dang kong chim lo in minung sining pakhat te chim ka duh rih. “Id” timi hi minung thinlung kan no deuh lio i kan nun a kan mawngtu thawnnak (drive) a si. Cucu nu pa sinak in a chuakmi duhnak le a dang duhnak (wish) kan neih mi caah fak piin a kan cawltertu power a si i zeizong vialte hi keimah caah timi lung put a si. Kan upat deuh tikah cu “Id” cun “Ego” timi a si kho takmi le tak lomi theihnak (reality) ah kan van i thial. Cu hnu ah “Super ego” timi hmai lei ah zeibantuk minung dah si ka duh timi tuaktan khawhnak kan van nei. Cucu Sigmund Freud nih minung thanning hman tiah a hmuhmi a si. Hi zawn ah langhter ka duhmi cu Pathian nih a kan halmi kan chawva te hna pek kan sian lo i kanmah ca lawng kan ruah mi cu a thang rih lomi hngakchia bantuk ah kan tang rih tinak a si. Cu nunnak nihcun lungre theihnak tu kha a karhter deuh lai. Zei ka tuah dah ka si duhmi minung ah kai chuah lai, tihi fak piin ruah caan a cu cang.

a) Chaw kan pekmi cu Pathian nih ka ta a si a ti ciami kha kan pek a si. Mi cheu nih cun a let in an pek. Chicago Chin Baptist church ahcun thla fatin an hmuh hmasami nihhlawh cu Bawipa sinah an pek cang.

b) Chawn kan pekmi hi thawngtha bia le thlarau taksa na thanchonak ding an bawmtu, vawlei ah na tonmi chiatnak thahnak ah an fim tawltu ding pathian riantuantu hna pawcawmnak le thlarau le taksa in bawmhchanh a haumi bawmhnak caah hman a si. Cucu Pathian ramkauhnak riantuan kan timi cu a si tiah ka fiang. Malaysia kan rak zuannak vanlawng man dihlak hi RC siangbawi pa nih a kan cawihmi a si tiah an chim. Midang nih Bawipa min in na thawhmi na chawva an tinco tik ah Vancungkhua ah na chaw na khawn a si (Matthai 6:19-21).

Na chawva a umnak ah na lungthin a um ve. Biakinn ah na chawva na pek sian lo ahcun cu biakinn ah member tling na si lo tinak a si. Pathian sinah na chaw le na caan na pek sian lo ahcun na zum tak lo tinak a si.

Kan zapi te caah Bawipa nih a thar in thluachuahnak kan pek piak ko seh.

Lawmhnak tampi he,

Chan Thawng Lian

Khrihfa le Nunzia

CIM Nithum Ni Caan Hmannak (February 23, 2011)

Caan tlaitu: Thomas Cung Bik

Thawngtha chimtu: Rev. Za Biak Ling

Jesuh Khrih min in nan kut kan tlaih hna. Khuazing Pathian nih daihnak in pe ko hna seh! Pathian a tihzahmi le a nawl a ngaimi cu lunglawmmi an si tiah Salm catialtu nih a kan cawnpiak:

Salm 128:1-2 BAWIPA a tihmi cu mi lunglawm an si, a nawl a ngaimi cu mi lung lawm an si. Rian na tuan tikah nangmah pawcawmnak khim na hmuh lai i na lung aa lawm lai i khua awng na pem lai.

Thlacam cahnak: Kan ram caah pumpek in rian a tuantu hna caah thlacam hna usih.

Nihin thawngtha a kan chimtu cu Rev. Za Biak Ling a si. Amah hi ZTC (Falam) in B.Th le M.Div. a dih. M.A. (Philippine Christian University) in a dih hnu ah, atu hi Ph.D. (PCU) a tuah lio a si. 1996 February in Lungcawipi Baptist Church ah pastor a tuan. 2000-2005 tiang Baptist Association of Maraland ah Associate General Secretary a rak tuan. Hmailei Pathian a riantuannak ding caah le a sianginn kaimi tlamtling tein a dih nakhnga thlacam piak cio hna usih. A cungah lawmhnak nganpi kan ngei.

Thawngtthabia tial ve dingin caan a ka thiahtu cungah lawmhnak ka ngei i, caanttha a kan petu Pathian ka thangtthat!

Pathian biathiang i ruah ti ding in kaa thimmi,

Lamkaltu 17:16-34 Zeicahtiah nan khua chung i kaa chawh i nan biaktheng pakhat cu a cungah “Hngal Lo Mi Pathian Caah” ti in aa tial kha ka hmuh. Cu nan biak mi Pathian cu a hngalh cu hngal hmanh hlah u law, nan sin i kan thanh mi hna hi a si (Lam 17:23).

Biadawmh

Paul nih Athens mi hna hi ruahnak nganpi a ngeimi an si zia kha fiang tein a chim (Lam 17:11). Athens cu khuaruah khomi tampi chuahnak hmunhma a si. Cun Athens khua chungah siasal tampi a um mi nih Paul a awlok a chonter. A awlok chongmi cu Paul caah Thawngtha phuannak ah a hrampi a si than. “Nannih cu biaknak lei thil paohpaoh ah zuamnak lungthin a ngei ngaingai mi nan si kha ka hmun” (Lam 17:22b) a ti. Biaknak he pehtlai in langhter ka duhmi cu:

A. Nunphung Biaknak

Chin miphun cu Khrihfa si hlan ah mahle miphun cio hoih in pathian le thlarau (Spirits) hna sinah raithawinak tuah a rak si. Atlangpi in, harnak/chiatnak an tonlonak ding, thluachuah an hmunak ding, tbk caah tuah a rak si. Kan pi/pu hna cu biaknak leiah a fek ngaimi an rak si. Nuncan leiah thilchia tuahlo ding le a sifak harsami bawmh ding nunzia ngeimi an rak si. Nuncan cawnpiaknak ah “Thlachiatruat” (kindheartedness: a tha deuhmi a um kho men) aa nunpi mi an rak si. Chiatnak ah siseh, thatnak ah siseh minun aa hrawm kho mi an rak si. Tahchunnak, ah mi pakhat nih sa a kap tikah “tlangzar” khuami dihlak phawt vemi nunzia a ngeimi an rak si. The 63th Chin National Day zawngah reflection tuah awk tha ngaimi a si.

B. Khrihfa Biaknak

Paul nih Chin miphun sinah hin thawngtha bia phuang hmasa bik sehlaw cu Chin mi an biaknak hi a thangthat (appreciate) ngai ve ko lai tiah ka zumh. Ka langhter mi le langhter dih kho lomi Chin mi nunzia dawhcu, Jesuh Khrih khamhnak thawngtha nih hmual a ngeihter chin. Khrihfa kan sinak nih Chin mi a kan sersiam, a kan tunmerh i, a kan cawisang chinchin. Porhlawt awk ngai mi cu Chin miphun le Khrihfa then awk thatlonak hi a si. Pathian aa bochanmi miphun kan simi hi kan vanthatnak bik a si. Ezekiel 37:1-14 chungah, Pathian nih Ezekiel cu ruh ro ruh car sinah A bia phuanter tikah, “. . . ruh cu an hun i fonhtonh, tit nih khan a hun khuh hna i cuar nih khan a hun zual hna, thaw cu an chungah a lut i an hung nung i an ke in an dir i ralkapbu nganpi ah an hung si . . .” Nihin Chin mi kan sinak hmun ah Pathian bia cu a phan i kan i nunpi ah cun hmun kip le ram kip ah, miphun dang hna hmaiah Pathian ralkap tha kan si ve lai. Miphun tampi hmai ah duh a nungmi miphun kan si ve lai.

Kan sianginn ah duh a nung ve ko mi Chin nungak pakhat cu, thla thum hrong a um bakah hin tlangval pawl mit ah aiii! cu tluk muidawh le duhnung cu ti bak a si. Philippines na phanh hnu cun na dawh chinchin ko e tiah ceih cuahmah cu si kaw, a chimmi cu “gym tuah ah pei nikhat ah suimilam pa 1 ka caan ka pek cu” ti a si. Kan Khrihfa sinak hi Khrihfa ka si tiah thut men in cun a dawh kho lai lo.

C. Khrihfa le Nunzia

“Minung sermi biakinn chungah a um mi a si lo” (Lam 17:24b). Pathian cu minung khiahmi ri chungah a cawlcang mi asilo zia fiang tein a langhter. Cu caah nihin i Pathian riantuan kan timi hi Pastor, evangelist, Khrihfabu hruaitu long a si lo. Piangthar kan timi hi Biakinn chung i pumh le laam nakin tah awk a tha hnga lo. Matthai 5:6 “Pathian duhnak tuah kha nan duhnak ngan bik i a chia mi cu lunglawm mi nan va si dah! Pathian nih nan duhnak cu a tlin ter lai.” Kan tuahmi thil pohah Pathian duhnak a si hnga maw tiah ruah ding tu kan si deuh. “Think twice before you speak” an ti bangin kan chim rel ah siseh, kan tuanmi kipah siseh, “hihi Pathian duhnak a si hngamaw?” tiah ruah hmasa ding hi a biapi tukmi a si. Cu nihcun kan Khrihfa nunziadawh tuanbia a tial te lai. Jeremiah 38:1-13 chungah, “. . . biakinn inleng tangin tiput cu a chuah i sau deuh a luan ah a kau chin, a thuk chinchin i ti a luannak ah khan sermi thilnung zei paoh an phak tikah nunnak an hmuh lai…” a ti. Johan 15:5, 6 “… Jesuh Khrih nih kei cu Mitsur ruang cu ka si, ka chungah a um mi paoh nihkhan thei tampi an tlai lai, thei tlailo mi cu a leng ah hlonh an si ko lai” a ti. Thei tlai kholo mi nge,

➢ Pawrhlawt ruamkai nak

➢ Ram le Miphun dawt lonak

➢ Sifah rethei mi pawl zei rel lo nak ..tbk nge pawl cu kaltak caan a cu cang i, kan Khrihfa nunzia thawngin ram, miphun, Khrihfa, sifah rethei mi hna, tbk lawmhter mi thei tampi tlai ding hi Pathian duhnak a si.

Biatlangkawmh

Biaknak kan timi cu, kan nunnak nih a herh bikmi hmuh khawh ding hi a tinh zungzal mi a si. Zungzal nunnak ca long siloin, vawlei ah nun duhdim hmuh khawh ve ding caah a si (Johan 10:10). Hlan kan pi/pu chan biaknak i nunzia dawh cu Khrihfa biaknak nih a dawhter chin, nihin Pathian nih a kan fialmi rian kha a kan hmuh fianter chinchin.

Voikhat cu, mifim Plato siangngakchia pa nih nangmah bantuk fimnak ka chim ve tiah a sinah a kal. Plato nih tiva ah a hruai i, fimnak cu na duh tak maw tiah a hal. Ka duh bakmi a si tiah a leh. Plato nih siangngakchia pa cu ti chungah a va kal pi i ti chungah cun a hnim i saunawn hnuah a lak than. Zeidah na her bik tiah a hal. Fimnak tiah a leh. Voithum nak ah saubik ti a hnim i a thaw a pit tukah a celh lo. Plato nih a hal tikah THLI (air) ka herh bik tiah a leh. Cutik longah Plato nih atu longah na herh bikmi na theih tiah a ti. Na nunnak nih a herh bikmi na theih bantuk in FIMnak na herh mi hi na theih fian i na kawl ahcun na hmuh ko lai” tiah a ti. Kan nunnak ah kan herh bikmi a thei fiang i a kawl taktak tu si hram usih!

Zumhnak Tling

CIM Zarhpi Ni Caan Hmannak (February 20, 2011)

Caan Tlaitu: Danny Bawi Thianhlun, USA

Thawngtha Chimtu: Pastor Hniang Uk, Philippines

Kan Pathian sinin a rami daihnak, hnangamnak nan cungah um ko seh. A sunglawimi caan duhnung a kan petu Pathian min thangtthat chin si ko seh.

Pathian Bia Thiang Relnak

“Biatak cu nan hngalh lai i biatak nih cun an luatter hna lai,” tiah a ti hna. (Johan 8:32)

Bawipa Nunnak Lam timi hla ngai ta hna u sih.

Nihin Pathian Ni ah thawngtha a kan chimtu cu Pastor Hniang Uk a si. A pa hi Hakha peng Phaipha-A khuami Pu Phun Hmung a si i, a nu hi Hakha peng Khuapi khuami Pi Thuai Cin a si. Hringtu nu le pa hi Kyarinn khua ah an rakpem i amah Pastor Hniang Uk hi Kyarinn khua ah an rak ngeihmi a si. Cawnnak lei in cun 2003 ah Zomi Theological College (Falam, Chin State) in B.Th a dih. Cu a dih hnu ah Kyarinn Baptist Church ah pastor a tuan. Kum khat a ttuan hnu ah Manila Theological College and Graduate School (Philippines) in 2007 ah M.Div le 2009 ah M.Th a dih. A tu hi Union Theological Seminary (Philippines) ah Doctor of Ministry program a kai liomi si. A sianginn kainak le a rianttuannak ah Bawipa nih umpi in thluachuahnak pe chin ko seh. CIM nih a cungah lunglawmhnak chimcawk lo kan ngei.

Zumhnak Tling

John 11:26 “Hihi na zum maw?”

Chin Internet Ministry ah thawngţha chimnak caan ka hmuh caah lawmhnak tampi ka ngei i Pathian min ka thangţhat. Nan dihlak cungah Pathian nih thluachuah in pe ko hna seh! Nihin ah kan dihlak ruah ti awk ah ka duh mi cu “Zumhnak Tling” ti asi.

Jesuh ka zumh, ka thih ah cun vanram ka kai lai ti mi cu zakhat ah zakhat kanchim ngam i, kan i seihchiah tatak! Asinain, hi vawlei pumsa nun ca i kan herh mi (provision) pawl caah hin kan chim ngam tuk lo. Thih hnu kan nun khamhnak (salvation) caah cun Fapa Jesuh nunnak thisen tiangin pek mi (very costly) si. Nifatin kannun i kan pumsa herh mi pawl hi cu Pathian caah a fawi tuk mi si, Fapa Jesuh thih zong a hau lomi si. Pathian caah a har deuh mi kha cu fawi ngai le i seihchiah ngaiin kan chim ton i, Pathian ca i a fawi ngaingai mi pumsa nih herhbau mi hna kha cu kan chim ngam lo deuh. Kan nun khamhnak (salvation) ca i zumhnak le nifatin kan pumsa herhbau mi (provision) ca i zumhnak kan ngeih mi hna hi aa khat ding si ko lo maw?

Johan 11 cu Lazaruh thihnak le thawhţhannak kong asi. A tuanbiapi cu kan theihcia dih a si ko caah kan chim ti lai lo.

Mary le Martha nih hin Jesuh hi an zumh ko. Mi a dam ter, mitcaw hna khua a hmu ter, khuaruahharnak zong tampi a tuah ti mi an theih. Asinain, an zumhnak cu, “kan ţa pa hi a zawt lio ah um law cu na dam ter khawh ko hnga” ti mi tiang long kha si. An pahnih in “Bawipa, hika ah hin rak um law cu, ka ṭa hi a thi hnga lo,” tiah an ti veve (Johan 11:20, 32). “Na ṭa cu a tho ṭhan lai,” tiah Jesuh nih Martha cu a ti. Martha nih cun, “Asi, a tho ṭhan lai ti cu ka hngalh ko, sihmanhsehlaw ni hmanung bik thawhṭhannak ah pei a si ko lai cu,” tiah a leh. Jesuh nih Martha cu, “Keimah hi thawhṭhannak le nunnak cu ka si. Keimah a ka zummi paoh cu a thih hmanh thi seh law a nung lai; Cun ahohmanh a nung i keimah kha a ka zummi cu an thi bal lai lo. Hihi na zum maw?” a ti (Johan 11:23-26).

Martha nih a ţa pa kong he pehtlai in a zumhnak, a theology cu hmailei a si te lai ding mi kha a si, ni donghni ah a thoţhan te lai ti mi kha a si. Nihin caah aa tel ti lo. A zumhnak kha a va hlat tuk, hmailei ca pi kha a si. Sihmanhsehlaw, cu a hlat tuk mi a zumhnak kha Jesuh nih a vun naihter i, mithmuh kuttongh nihin ca bak ah a si tiah a vun langhter. Hmailei ca long si lo in nihin ca zong ah a vun tuah.

Jesuh kan zumhnak hi hmailei ca, ka thih tik ah vanram ka kai te lai ti long a si ah cun, Martha ban tuk kan si lai i, nihin caah zeihmanh santlaihnak, ruahchannak kan ngei lo ah a cang i, cu cu a tling rih lo mi zumhnak asi. Ka thih tik ah vanram ka kai lai ti long si lo in, nihin ka nunnak ah Pathian ţhatnak kha mithmuh kuttongh in co ve ding in zumhngam nak ngeih ding kha Jesuh nih a kan duh piak mi cu a si.

Kan lungretheih can, kan khuaruahhar can le kan piahtana vial te zeican poh ah Jesuh nih phisin piak a kan duh. Asinain, na zumh lo ah cun a tuah ve lai lo. Bawipa nih na piahtana pawl keimah nih ka phisin khawh hih, “hihi na zum maw” tiah a kan hal lengmang ko. Cucu zumhngam lo nak hna kan ngei sual maw? Kan umnak pongkam vawlei thil sining hna nih zumhngam lo ding in a kan tuah sual maw? Jesuh kan zumhnak hi a hlat tuk sual maw? Hmailei ca long hna maw asi? Thih hnu ca long ah kan i ruah a si ah cun a tling rih lo mi zumhnak asi. Nifatin kan nunnak kan cawlcanghnak ah vun naih ter deuh uh sih! Khatleikam in, hmailei ca thihhnu thawhţhan te hna cu a tuak tuak duh tilo mi an um ve hoi. Cu zong cu Jesuh cawnpiak nak a si ve fawn lo. Nihin ca he, hmailei ca he, thihhnu thawhţhan nun ca he Amah cu kan ni bochan, kan ni hngatchan longah zumhnaktling cu kan ngei lai.

Pathian nih thluachuah in pe ko hna seh! Amen…

Hniang Uk

Philippines

Khrih Thihnak I Sullam Le Tuanchuahmi

CIM Nithum Ni Caan Hmannak (February 16, 2011)

Caan tlaitu: Thomas Cung Bik

Thawngtha chimtu: Pastor Danny Bawi Thianhlun

Jesuh Khrih min in nan kut kan tlaih hna. Caan sunglawi a kan petu Pathian a min kan thangthat! Kan biakmi Pathian cu a tha i, kan cungah a dawtnak a hmun peng tihi philh hna hlah usih.

Salm 127:1-2 Miphun vialte hna, BAWIPA cu thangthat u! Mi vialte hna, amah cu thangthat u! A kan dawtnak fek cu a thawng i zumh awk tlak a sinak cu zungzal in a hmun. BAWIPA cu thangthat u!

Thlacam cahnak: Malaysia ah a ummi kan miphun hawi hna caah thla kan cam hna lai.

Nihin thawngtha a kan chimtu cu Pastor Danny Bawi Thianhlun a si. A pa hi Hakha peng Phaipha-A khuami a si i, a nu hi Thantlang peng Sopum khuami a si. Hakha ah a chuak i, Hakha ah a thangmi a si. 2005 ah Evangel Bible College (Yangon) in BA (Bible and Theology) a dih hnu ah Evangel Open Chung (Yangon) ah associate pastor kum khat a rak tuan. 2008 in atu 2011 tiang Chicago Chin Baptist Church ah Church Pastor dirhmun in Pathian rian a tuanmi a si. Trinity International University (Chicago, IL) ah MA (Christian Studies) a cawn pah lio a si. Sianginn a kaimi aa tinhning in a lim khawh nakhnga le Pathian rian a tuannak ah bohcan chinmi a si nakhnga thla campiak cio usih. A cungah kan i lawm hringhran.

KHRIH THIHNAK I SULLAM LE TUANCHUAHMI

Sual in tlanhnak a si.

Zumhnak biatlang hi Biakam thar chungah Greek holh in phun thum in fianter khawh a si.

A pakhat nak ah “AKORAZAW” ti a si i a sullam cu “CAWK” a man pek tinak a si. Hi biafang hi tahchunnak ah, Mat. 13:44 ah mi pakhat nih hlawn thil phumnak ram cu a cawk (Tlanh) tinak a si. Khamhnak bia he chim ah cun a sullam cu tlanhmi kan si khawhnak dingah kan sualnak man cu pek a si tinak a si. Chim duhmi cu Khrih thihnak cu misual kan caah sual leiba chamnak caah a si tiah a cohlang i a zummi paoh cu Khrih thawngin Pa Pathian sin ah phakpi kan si.

A pahnih nak cu a cunglei i biafang bantuk thiamthiam a si nain a biafang hmai teah EK timi a chap mi a um i, cu EK timi sullam cu Lai holh in cun CHUNGIN ti nak a si. Tlanh (Cawk) AKORAZAW cu dawrhmun (Akor) timi in a chuak mi a si caah biafang pahnih i a sullam cu dawrhmun in cawk tinak a si. Khrih thihnak nih khamhnak kan hmuhnak dingah a man a kan pek piak lawng si lo in sual sal si ti lo dingin le sual ruang i biaceihnak tuar tilo dingin sualnak dawr hmun in a kan cawk cang ti nak a si. “Pathian nih a fapa kha a run thlah . . . cucu Nawlbia tang i a ummi hna kha luatter awk le kannih kha Pathian fa i canter awk caah a si” (Gal 4:5).

A pathum nak cu bia (HOLH) phundang pi a si i (LU) timi a si. A sullam cu thlah, chuah, zalonter tinak a si. Hi biafang nih hin cawk cangmi cu thlah, chuah, zalonter pek mi a chim duh mi a si. A sullam cu khamh cangmi cu zalonter tinak a si.

Cucaah tlanhnak timi cu Khrih thisen luanhnak thawngin zumtu hna cu cawk cang, sal sinak in chuah cang, zalonter cang mi an si ti nak a si. Cucaah kan luatnak dingah kanmah tuahsernak a tel ti lo. Khrih nih a kan tuahpiak cangnak kha hngalh in lawmhnak bia tu kan chim deuh ding a si cang. Cu ti cun na nunnak ah khuaruahhar in Pathian nih rian a tuan lai. Hi bia hi zumhnak in cohlan ve cang. Jesuh nih a lung a fakmi hi khamhnak rian a liim cangnak, an chuah cangnak na zumh lo mi le na cohlan lo mi hi a si. Johan 11:35 ah Jesuh a ttap a ti. Zei caah dah a ttah hnga? Micheu khat Baibal thiam hna i leh ning ah cun Amah thil ti khawhnak le tuahpiak cangmi kha na zumh lo caah a si tiah a sullam a purh.

Jesuh lunglawmhter na duh ah cun an tlanh cangnak le an chuahter cangnak kha keimah ta a si tiah i laak law, cohlan ve cang. Sual sal dirhmun in tlanh cangmi, chuah cangmi, zalonter i luatter mi dirhmun ah chiah cangmi bantuk in kan nun caan hmang cang hna usih. Cu bantuk tlanh cangmi zumtu nih cun nitin a nunnak ah tlabulbal in le daitlang in khua a sa lo. Sual in tlanh cangmi a sinak le luatter, zalonter a si nak kha fiang tein a theih tik ah a nunnak cu Bawipa sunparnak caah a hman. Cu ti i a nun caan a hmangmi hna cu Jesuh lawmhter tu le a mitthli hnawh piaktu an si. Cu ti i a fiang cangmi nih cun amah duhnak in Bawipa duhnak tu kha pakhatnak ah an chiah tawn. Bawipa duhnak nganbik cu “Mi vialte nih khamhnak hmu hna seh ti le biatak kha hngal hna seh ti a duhmi Pathian kan Khamhtu nih, hi thil ṭha hi a duhmi a si” (1 Timote 2:3-4). Mi zapi nih khamhnak an hmuh khawhnak ding caah le Pathian biatak an hngalh khawhnak ding caah zumtu zapi rian pek kan si.

Bawipa nih kan zapi te caah thluachuahnak kan pekpiak ko seh.

Khrih ah,

Danny Bawi Thianhlun

Chicago, IL

Pathian Bia Kan Teinak

CIM Zarhpi Ni Caan Hmannak (February 13, 2011)

Caan tlaitu: Ngun Cer Chin

Thawngtha chimtu: Rev. James Than Thio

Khrih ah kan dawtmi nu le pa u le nau hna nunnak le damnak a kan pe i Thawngthabia i hrawm tinak caantha a kan petu Pathian min thangthat ti hna u sih law Pathian bia cu kan nunnak lam hruaitu tha bik le kan teinak a si kha a thar in ruat ti than hna u sih tiah kan in sawm hna.

Na bia cu ka ke caah meiinn a si, ka lam caah ceunak a si (Salm 119:105)

Nihin thawngtha a kan chimtu cu Rev. James Than Thio a si. CCC (Hakha) in B.Th. a dih hnuah le M.Div. (MIT, Yanon) a dih hnuah Hriphi ah church pastor a rak tuan. 2007 in 2010 tiang TABC ah E&M Secretary a rak tuan. Atu hi Union Theological Seminary, Philippines ah Doctor of Ministry program a kai cuahmah lio a si. Pathian thluachuah pekmi fapa pahnih le fanu pakhat a ngei. A sianginn kainak le hmailei Pathian rian a tuannak ding caah thlacam piak cio hna usih.

Pathian Bia Kan Teinak

(The Word of God is Our Victory)

Baibal cangthim:

“Mithalo hna khuakhannak ah aa tel lo i Misual hna lam zong a zul lo i Pathian a nih sawh mi hna sin ah a thu lo mi cu Thluachuakmi an si. An i lawmhnak cu Bawipa nawlbia tu ah khan a si i cu nawlbia cu chunzan in an ruat. Tiva kamah a khomi thingkung, a caan hman tein a thei a tlai i a hnah a uai bal lomi bantuk an si. An tuahmi thil kip ah khua awng an tong”(Salm 1:1-3).

Chin Internet Ministry ah thawngtha chimnak caan ka hmuh caah lawmhnak chim cawk lo ka ngei. Pathian min ka thangthat. Kan ram harsat ruangah le fimnak cawn ruah ah hmun kip ram kip a phanmi Laimi kan unau vialte le ram chungah a ummi unau vialte hna hi thawngtha hin nan kut kan tlaih hna. Nan dihlak cungah ah kan biakmi kan Pathian nih a donglomi a thluachuah in hrawmh ko hna seh! Tuni ah kan dihlak ruah ti awk ah kai thimmi cu “Pathian Bia kan Teinak” timi hi a si.

Minung hi teitu si a duhmi lawngte kan si. Teinak hmuh a duh lomi a hohmanh kan um lo. Vawlei chawva kan kawlnak ah siseh, fimthiamnak kan kawlnak ah siseh teinak hmuh a duhmi lawngte kan si. Cu teinak kan duhtukmi kan hmuh khawhnak cu Pathian Bia ah a um. Pathian bia nih a kan cawnpiak ning te in kan nun ah cun teitu kan si ve ko lai.

Kan Laimi tampi ram kip ah kan phan hna, a cheu cu Pathian bia thuk deuh kan hngalh khawh nakhnga tiin Baibal kan cawng hna, a cheu vawlei lei fimnak kan cawng, a cheu vawlei chawva kan kawl hna. Hi thil vialte kan tuahnak ah teitu le hlawh a tlingmi (khua awng a tongmi) kan sinak hnga Pathian bia nih a kan cawnpiak ning in nun ding le, Pathian bia chunzan in ruah peng ding ah Salm catialtu nih a kan fial. Zei caah kan ti a si ahcun Pathian bia ruah peng le hngalh peng le theih peng cu hlawhtlinnak a si zia kha fiang tein a kan hmuhsak. Minung nih kan taksa nunnak le thawnnak caah nifatin te rawl kan ei bantukin kan thlarau thazaang thawnnak ding caah Thlarau rawl a simi Pathian Bia tampi in kan ei a herh ve. Cu lawngah kan thawng lai i teitu kan si ve lai. Pathian Bia kan rel lo le kan ruah lo ahcun teitu dirhmun kan phan kho lai lo. Pathian Bia a ruat pengmi hna le Pathian bia ning in a nungmi hna cu khuaawng a pemhmi le teitu dirhmun a phanmi an si.

Israel miphun Kanaan ram ah a hruaitu hna Joshua zong kha Bawipa nih bia a cahmi cu “khua zei na kal hmanh ah khuaawng na pemhnak hnga, orhlei ah siseh kehlei ah siseh i mer hlah, Pathian bia nih na ka kha chuak tak hlah seh” (Joshua 1:7,8). Joshua nih Israel mipi kha Pathian bia ning tein le phungbia cawnpiak ning tein a hruai hna i Pathian nih phak ding in a tinh piakmi hna cawhnuk le khuaihliti a luannak Kanaan ram a phanhpi hna. Kan miphun hawi dawt vialte hna, Pathian lam hruainak le umpinak thawngin hmunkip ramkip ah kan phan cio hna. Kan umnak hmun le ram cio ah Khrihfabu le fellowship hawikomhnak kan ngei cio hna. Kan miphun hruaitu vialte hna le unau vialte hna Pathian nih si hna seh ti a kan duhning tein le amah bia ruat bu tein kan ram le kan miphun pi hi kan hruai ahcun Pathian nih a kan tinhpiakmi hmun kan phan ve ko lai. Kan i tinhmi kan phak hlan ah lam laklawh ah kan vaivuanhnak hnga lo, kehlei orhlei pial lo tein, Pathian bia i tlaih bu tein hmai ah nor chin ko hna usih. Kan tuahmi kip ah khuaawng kan pemh hlan tiang lungdong lo tein le Pathian bia nih an kan cawnpiak ning tein kan miphun hi hruai i tim hna usih. Minung bia in kan ram kan miphun kan hruai i kan kalpi ahcun lam kan tlau lai, minung bia cu teinak pe kho tu a si lo. Pathian Bia lawng kan teinak a si. “Pathian bia cu a nung i a thawng, kap hnih har vainam nak in a hardeuh” (Heb 4:12). “Na bia cu ka ke caah meiinn a si, ka lam ah ceunak a si,” (Salm 119:105). Pathian bia ning tein kan ram le kan miphun hi kan hruai ahcun teinak a hmumi miphun kan si ve ko lai.

Jesuh Khrih zong hi Pathian fa a si ko nain minung ah ai cang i kan lakah khua a sa. Minung pumsa in vawlei a tlawnlen lio ah Satan nih a rak tukforh ve. Satan nih a rak tukforh lio ah hriamnam ah ai rak lakmi cu Pathian Bia hi a si. A voikhatnak tukforhnak ah Satan nih a timi cu “Nangmah cu Pathian Fapa na si ahcun hi lung hi changreu ah canter hngat” tiah a ti. Jesuh nih a lehmi cu, “Cathiang nih pei Minung nunnak cu rawl lawng in a si lo, a ti cu,” tiah a ti . A voihnihnak Satan nih a thawh i, “Hi lianngannak vialte le chawnva vialte hi kan pek lai, cucaah ka hmaiah na khuk i bil law hi vialte hi na ta an si dih ko lai,” tiah a ti. Cathiang nih pei “Bawipa na Pathian cu na biak lai i amah rian lawng na tuan lai, a ti cu” tiah a leh. A voithumnak ah a thawh rih i Biakinn parpahhlek ah a thutter. Cun a thawh i, nangmah cu Pathian Fapa na si ahcun hika hin vung zuang tuah hngat. Zei ca tiah cathiang nih pei, Pathian nih nangmah kha tha tein zohkhenh awk ah a vancungmi kha a fial hna, lung ah na ke nai khawng lai lo tiah a ti fawn tiah a ti. Jesuh nih a tawh i Cathiang nih pei, “Bawipa na Pathian cu va hneksak hlah, a ti ve kha,” tiah a leh (Luka 4:1-11).

Jesuh tukforhinnak kan zoh tikah Satan a sung i, Jesuh a awng. Phundang in kan chim ahcun, Jesuh nih Satan a tei. Satan tukforhnak a tei khawhnak dingah meithal zong ai lak lo, nam zong ai lak lo. Pathian bia bak te kha a hriamnam ah a hman i Satan cu fawi tein a tei ko. A tei khawhnak cu Pathian bia in a si. Cucaah Pathian bia cu teitu a si zia Jesuh tukforhinnak in kan hmuh khawh. Dawtmi u le nau hna, kannih cio zong kan umnak le kan riantuannak cio ah nifatin te Satan tukforhnak kan tong cio ko hna lai tiah ka zumh. Satan tukforhnak kan tei khawhnak kan hriamnam tha bik cu Pathian Bia (the Word of God) hi a si. Cucaah Salm catialtu nih a kan fial bantuk in Pathian Bia hi chunzan in a ruat pengmi le Pathian bia nih a kan cawnpiak ning tein kan umnak hmun le ram cio ah kan thutdir ahcun, kan tuah mikip ah khuaawng kan tong lai i, hlawh a tlingmi le teinak a hmumi kan si ko hna lai. “Pathian Bia cu kan Teinak” a si ti hi philh hna hlah usih. Amen!

Virus le Scanner Theology

CIM Nithum Ni Caan Hmannak (February 9, 2011)

Caan tlaitu: Thomas Cung Bik

Thawngtha chimtu: Sayama Siang Chin Tial

Nunnak, damnak le thluachuah phun tampi a kan petu Pathian a min kan thangthat! Pathian thangthat hi a voi tam tuk ti a um bal lo. Thangthat awk a simi Pathian, a kan dawtu hi, thangthat ding tluk in kan thangthat kho tawn lo. Nihin Pathian thangthat aa tim i, thawngtha bia aa hrawmmi nan dihlak cungah Pathian nih thluachuah vanluhnak in pe ko hna seh!

Salm catialtu nih “Tlang khi ka hei cuan hna i, khuazei in dah bawmhnak ka hmuh lai, ka ti. Bawmhnak ka hmuh dingmi cu BAWIPA sinin a ra lai, van le vawlei sertu a simi sin cun a ra lai” (Salm 121:1) tiah a ti. Hihi philh hna hlah usih!

Nihin thawngtha a kan chimtu cu Sayama Siang Chin Tial a si. Mino te a si rih nain kan bochan ngaingaimi a si. CCC (Hakha) in B.Th., MIT (Yangon) in M.Div. a dih hnuah Hakha Baptist Church ah Assistant C.E. Director a rak tuan. Atu hi Phlippine Christian University ah M.A./Ph.D program a tuah cuahmah lio a si. Tlamtling tein a sianginn kai a lim i, kan miphun nih kan bochan chinchin mi a si khawh nakhnga thlacam piak cio hna usih. Caan a kan hmanpiak khawh caah kan i lawm hrianghran.

Kan nunnak a ngei i a kan daw zungzaltu kan biakmi kan Pathian a hmasabik ah thangtthat si ko seh!

Virus le Scanner Theology

Bible: Rom 7:24, Relchap ding - Rom 6:22

24Mi lung rethei ka va si dah! Thihnak i a ka kalpitu pum chung hin aho nih dah a ka khamh lai? Pathian lawnglawng nih kan Bawipa Jesuh Khrih thawngin a ka khamh lai. 25Pathian cu lawm ko u sih.

 

Virus le Scanner van ti tik ah computer kong ruah lo awk a ttha lo. A ruang cu virus, scanning le computer sining hi tthen awk a ttha lo ti cu zapi nih theihcia dihmi asi. Computer sining hi tampi in kan theih lo hmanh ah kan i fian ngai i kan chim tawnmi cu ka computer ah virus a lut, scan tuah a hau ti kha asi. Amah belte zeibantuk virus set asi ruangah zeibantuk scanner in scanning kan tuah lai ti kha cu zapi ko nih cun kan hngal lo kho men. Hi kong hi ka ruat ttheo tawn. Hi virus sining le scanning/scanner sining nih kan nunnak ah sullam tampi a ngeihter ti hi ka ruat ttheo. Cu kong cu i hrawm tti dingin kan sawm hna.

Kan nunnak hi computer sining he a sining aa lo ngai tiah chim usihlaw, a sol tuk lem hnga lo. Computer hi minung sining rak cherhchan in rak ser hna sehlaw a dawh ngai (nain, ca ahcun ka rel bal lo). Computer hi kan hman tikah, internet, midang usb, cd tbk sinin virus a lut lengmang (computer le virus hi aa tthen kho lo tiah ka ruah). Kan theih dih cia bantukin computer chungah virus um ko na buin, scan tuah lo ahcun computer chungi file vialte a ei/hrawh dih caah, a thar in install tuah a hau. Computer lei a thiam takmi nih cun, file a tlaumi hmuh tthannak zong tampi an tuah khawh ko men lai. Sihmanhsehlaw, file hei hmuh tthan ko zongah computer hi a thar in install a hau hnga. Cucu phundang in chim ahcun install ahcun computer a van thih ta a hau ti khawh asi. Virus a lut cangmi computer cu scan tuah ding kha asi.

Computer bantuk in nifatin kan nunnak ah virus a lut peng ve. Kan nunnak le sualnak timi hi tthen khawh asi ve lo. A cheu nih Pathian he i pehtlaih khawh lonak virus, minthan duhnak virus, cungcuan duhnak virus, entai duhnak virus, mi min thah duhnak virus (character assassination), mi hnahchuahnak virus, mi kong ceihphai duhnak virus, lutlai si duhnak virus, mi tthatlonak lawng hmuhnak virus (pessimistic virus) tbk kan i mih dih hna. Cu tikah cu kan virus cu kan Khrihfabu, kan zatlang nunnak ah rian a ttuan, a cawlcang ciammam i Khrihfabu a kuaitertu, zatlang nunnak a hrawktu le pakhat le pakhat i hmuhthiam loter tu, huatnak a chuahtertu le i ralnak hna a chuahtertu virus ah an hung cang. Hi virus hna kan chungah a um tikah cun, cu virus hrik nih cun a kan ttemttawn i, Khrihfa kan si kan ti ko bu ah, pumpak kan nunnak zongah lawmhnak taktak le hnangamnak taktak kan hmu/ngei kho ti lo. Kamkhat in chim ahcun, cu virus i a salmi ah kan i cang. Cu tikah kan caah kha virus nih kan nun a hun tlaih/ei dih tikah kan nunnak file vialte, kan Khrihfabu file vialte le kan zatlangnun file vialte cu a ei/hrawh dih ko. A hrawh dih tikah cun a theipar cu rawhralnak, lohnak le thihnak lawngte ansi. Cu caah a herhmi cu, cu a rawkral dingmi le a thi dingmi kan file vialte him tein le ttha tein a nun/cawlcangh khawhnak dingah scan tuah hrim kan herh.

Mi cheu asiloah biaknak dang hna nih cun, kan chung ummi virus thahnak ding caah an hmanmi scanner cu thil dangdang hna: pumpak i zuamnak, an minung sinak hna zong an si kho ko men. Sihmanhsehlaw, cu hna cu kan chung a ummi virus a that khotu tak an rak si lo. Kannih Khrihfami hna nih kan virus thahnak dingah kan hman dingmi scanner cu a nung i zeizong vialte a ser dihtu, lawmhnak taktak le vawlei suingun chawva nih a pek khawh lomi chunglei hnangam daihnak taktak le zungzal nunnak a kan petu, kan biakmi kan Pathian lawnglawng asi awk asi. Amah lawnglawng nih kan virus a thah khawh fawn. Biakam Thar chan in kan chim ahcun, cucaah kan Bawipa Jesuh Khrih Kalvary vailam ah a thihnak chan cu asi. Phundang in chim ahcun kan sualnak virus vialte cu kan Bawipa Jesuh Khrih nih a thisen in a kan thenhpiak dih (1 Johan 1:7). Cu caah, Pathian lawnglawng kha kan i tlaih i, kan Bawipa Jesuh Khrih kan ca i a thihnak kha kan nunnak dihlak in kan cohlan i, kan i nunpi lawngah kan chung i virus a thi kho lai. Computer cu virus a um lo lawngah a rianttuaning/a cawlcanghning attha. Cu ve bantukin minung zong kan virus a thian lawngah a dammi kan si kho ve hnga. A ngan a dammi thingkung lawng nih thei ttha a tlai bantuk in kannih zong kan ngan a dam lawngah kan theipar a ttha kho lai i, zapi nih ei khawhmi kan si ve lai (Matt. 7:17-18).

Computer lei thiam pawl nih an chim tawnmi cu scanner pawl hi upgrade lengmang a hau anti. Cu nih a hei fiantermi cu computer scanner pawl hi rikhiah an ngei tinak a si. Sihmanhsehlaw, kannih kan Scanner, zungzal a nungmi kan Pathian, zeihmanh nih a uk khawh lomi cu rikhiahmi pinlei ah a ummi asi bantukin, upgrade a hau lo. ‘Updated Scanner’ asi peng. Cu Updated Scanner tu kha lungtak tein i tlaih i, kan nunnak hi upgrade a hau pengmi asi. Nifa kan nunnak ah zeitlukindah Pathian he pehtlaihnak kan ngeih, zeitlukindah Pathian duhning in kan nun ti tu kha upgrade lengmang kan hau. Kan zumhnak hi a zorchukding asi awk asi lo. A tthangchomi asi awk asi. D.M. Lloyd-Jones nih, “Khrihfa nunnak timi cu a tthangcho i hmai ah a kal zungzalmi asi,” tiah ati. John Sutherland Bonnell zong nih, “Mi pakhatkhat nih Jesuh Khrih cu ka khamhtu taktak asi tiah a zumh ahcun cu a zumhnak nih a Khrihfa sinak a tthanter,” tiah ati.

Cu caah, hi “virus le scanner theology” nih a kan cawnpiakmi hi Khrihfami pumpak pakhat cio kan caah sullam ngei hram ko seh, tiah saduhthah buin ka bia ka donghter. Lawmhnak tampi ka ngei.

Kan biakmi kan Pathian sinin a rami chunglei hnangam, daihnak cu kan zapi te cung cio ah a thar in um hram ko seh! Amen!

Upatnak he,

Siang Chin Tial

Philippines

Lunglomhnak Lam

CIM Zarhpi Ni Caan Hmannak (February 6, 2011)

Caan hmangtu: Sayama Ngun Cer Chin

Bawikhrih ah dawtmi nu le pa u le nau hna, nan umnak hmun cio ah thlathar zarh dam ten nan rak phan cio lai tiah ruahchannak kan ngei. Nan riantuannak, nan kawlhawlnak le nan cawlcanghnak cio ah Pathian nih lamtha in hmuhsak hna seh law thluachuah in pe hram hna seh tiah thla kan in cam piak hna. Nihin zong ah thawngthabia i hrawm ti ding in nan caan nan rak pek caah nan cungah kan i lawm i lunglawm in kan in don hna.

"Bawipa, tuah seh ti na ka duhmi kha ka cawnpiak law na nawl kha fel tein ka zulh lai; ka lungthin a dih umnak in na rian ka tuan nakhnga ka cawnpiak ko." Salm 86:11

Nihin Caanhmangtu hi Ngun Cer Chin a si. Chin Christian College, Hakha ah lecturer le Khuahlun Baptist Church ah pastor a si. A tu lio hi Regensburg University, Germany ah Ph.D (Systematic Theology) a tuah lio a si. Hlawhtling tein a dih khawh nakhnga nan thlacamnak cio a herh ko.

Lunglomhnak Lam

Phungthlukbia 3:13-18; 17:22

Lung lawm te i um cu minung a si mi poah nih kan duh. Ngakchia, Mino, Upa, Tar, mirum le sifak, sibawi le cawnpiaktu, innsa le lothlo, siangpahrang le meiholzuar in aa cawmmi zong nih duh a si. Cu caah cun "kumthar lawmhnak na cung ah um ko seh" tiah kumthar kan phanh fa tin kan i ti nak hna a si. Lomh cu kan duh. Sihmanhsehlaw hi vawlei ah hin zeitindah kan i lawmh khawh lai? Cu lomhnak lam cu zeidah a si? Kumthar 2011 chung kan kal nak ah kannih vialte nih zeitindah lunglomhnak taktak kan i ngeih lai i kan i nun pi cio lai? Zeicahtiah "Lungthin lomh hi sitha a si, sihmanhsehlaw lungthin ngeihchia nih ruh kha a ro ter (phung. 17:22)"

Lunglomhnak lam hi mifimbia nih, pi le pu nih, nu le pa nih, kan hmuhtonmi nih, Bible nih an kan cawnpiak. Hi vial te lak ah nihin kan rak rel ciomi Phungthlukbia 3:13-18 hi pakhat a si ve. Phungthlukbia hi hmuhtonmi chung taktak in tial mi a si caah ka uar ngai. A theology kan zoh tik zong ah Minung nih kan nunnak taktak in Pathian kan hngalh khawh nakhnga aa phuannak a si. Minung cu Pathian muisam keng in sermi le Pathian sermi vawlei ah a ummi, a tlongleengmi kan si caah hi vawlei ah hin ningcang tein, nun ziadawh in, zumhnak he kan nunthiam a herh ti hi a kan cawnpiaknak a muru a si. Ningcang te i nun ti cu a huap a kau ngai ko. I hawikomhnak ah, i thitumnak ah, inchungkhar ah, cawnnak ah, rian ah fim te i nun thiam kha ningcang te i nun cu a si deuh i cu ti nan tuah ah cun nan i lawm lai tiah phungthlukbia nih cun a kan cawnpiak.

Lomhnak he pehtlai in kan hman bikmi biafang pahnih an um. Nuamhnak (happiness) le Lomhnak (Joy) an si. Oxford Dictionary i a hrilhfiahning ah Nuamhnak hi lungthin ah a cangmi a si, thil pakhatkhat tuahduhnak lungthin ngeih lio, tuah thluahmah duhnak, siaremtuk caan, teiinak ruang, hmuhmi, ngahmi ruang ah a cangmi a si tawn. Lomhnak zong Lungthin ah a cang ve, sihmanhsehlaw fakpi in i nuamh, lungdiriamh khi a si i a cawlcang zungzal. Cun nun a siang. Phung. 15:13 ah "lungchung lomhnak nih hmai a panh ter" a ti, "lung aa lawmmi hna caah cun nunnak hi a nuam zungzal ko" a ti (caang 15), "hmaipanh nih mi a lawmhter" a ti (caang 30).

A lung aa lawmmi, lunglomhnak tak tak a ngeimi kan si khawhnak lam phun 4 in ruat ti hna u sih.

(1) Minung nih lawmhnak a si tiah kan ruah i kan kawlmi thil an um. Ngun le Sui le Hlawn le Rank hi fak piin kan kawl tawn hna. Hihi i ngeih awk ah a tha ngaimi zong an si, thluachuahnak zong an hei si ko hnga, sihmanhseh lawmhnak an chuahpi kho lo. Nuamhnak lawng an kan pek. Hman thiam lo sual ah cun "ngun hang cu a kha" tiah kan Lai phungthluk nih a kan cawn piak. Apicius timi mirum pa nih US$ 21/2 million a hman, 400 thousand a taang mi nih a duh mi a zo ti lo i aa that. Lomhnak hi minthannak le rank ah a um lo. B.C 1000 hrawng ah Persian siangpahrang Kai Kaus cu lomhnak kawl ah a mifim vialte ruahnak chuah in van lei ah a rak kai an ti. Sihmahsehlaw nung le lawm in a rak kir ti lo. A tlau lan tiah tuanbia nih a kan chimh.

(2) Lomhnak a dawntu a um. Cu cu kanmah kan si. Phungthlukbia a huap in le Salm 41 kha kan rel ahcun thintawinak, uahnak, mizawnruahlonak, sualnak, lungthianlonak, mithangchiatduhnak, huatnak, mah le mah lungretheih i peknak hna nih lomhnak in an kan donh. Hi kong ah hin Pathian sinah bomhalnak he kanmah te cio in kan i bomh a herh. Lomhkhawh lonak i temtawnnak chung in luat kan i timh cio a herh.

(3) Lomhnak cu fimnak hmuhnak in a ra. Fimnak ti hi a huap a kau ngai nain Bibal nih a kan cawnpiaknak tu ah cun "Pathian tih" hi a si bik ko. (Phung 1:7; 12:16, 23; 14:8). Plato nih Fimnak nih hmai/phunglam pali a ngeih a ti. Cu ha cu: Fimnak = ningcang te in thil le zeizong tuahnak phunglam; Dinnak = ruang te i umnak phunglam; Ralthatnak = thiltha, thilchia ton ngamnak phunglam; Isumnak = duhnak i tei le zoh rem le ningcang i nunnak phunglam tiah a rak ti. Lomhnak taktak hi cawn a herhmi a si.

(4) Lomhnak cu ngeih lo zong ah pek khawh a si. Hihi Tuluk phungthluk pakhat a si. Midang kan pek lengmang hna zongah a ttim kho lo. Kan i ngeih zungzal lai lo, sihmanhsehlaw pek khawh zungzalmi a si. Lomhnak cu mahzawnruahnak lawng in a kawl mi nih an hmu bal lo, midang zawn a ruat mi hna sin ah a mah tein a ra. Pathian kha a zum i midang cung zongah zumhnak a ngei ve mi, rian a ngeih mi kha caantha (opportunity) tiah a hmu i fim tein a tuanmi hna sin ah a mah tein a ra. Kumthat chung ah hin Fimnak a hmu mi kan si nak hnga Pathian nih kan bawm hram seh. Zeicahtiah "Fimnak a hmumi cu a lung aa lawm, ... fimnak ahcun nun saunak, rumnak le upatnak an um, ... a lam cu lam nuam a si, .. nunnak thingkung a si, amah kha fek tein aa tlaihmi cu him tein an um" (Phung 3:13-18).

Biatak le Luatnak

CIM Nithum Ni Caan Hmannak (February 2, 2011)

Caan tlaitu: Thomas Cung Bik

Thawngtha chimtu: Dr. Chan Chum Hei

Kan nunnak ah thil tha tampi a kan tuahpiaktu Pathian min kan thangthat! Nan umnak cio ah Pathian nih daihnak, lawmhnak, le hlawhtlinnak in pe cio ko hna seh!

Salm catialtu nih “Nangmah cu ka Pathian na si i kan lawmh; na lianhngannak cu ka thanh lai. BAWIPA cu a that caah lawm tuah u, a dawtnak fek cu zungzal in a hmun” (Salm 118:28-29) tiah Pathian cu a lawmh. Kan cungah a dawtnak a hmunhtertu Pathian cu thangthat ko usih!

"Pathian Dawtnak" timi hla hi ngai ta hna usih.

Thlacam dingmi: Laimi a kan dawtu Pathian sinah lawmhnak chim hna usih.

Nihin thawngtha a kan chimtu cu Dr. Chan Chum Hei a si. CCC (Hakha), MIT (Yangon), UTS (Philippines) le PTS (Princeton, USA) in sianginn a dihmi a si. Atu lio hi MIT (Myanmar Institute of Theology) ah lecturer of New Testament a tuan lio a si. Caan tlamtling tein a kan hmanpiak khawh caah a cungah tampi kan i lawm.

Biatak le Luatnak

Johan 8:31-32 Cucaah Jesuh nih amah a zummi Judah mi hna kha, “Ka cawnpiaknak kha nan zulh ahcun a ka zultu taktak cu nan si; biatak cu nan hngalh lai i biatak nih cun an luatter hna lai,” tiah a ti hna.

Minung nih kan herh bikmi cu luatnak a si. Ram pakhat nih a herh bikmi zong luatnak a si ve. Mirang kut tang in Kawlram kan luatnak hnga caah Aung San nih a nunnak a rak pek. Satan kut chungin kan luatnak hnga caah Jesuh nih a nunnak a pek ve. Luatnak caah nunnak pek a rak hau rua.

Luatnak hi a tlangpi in phun hnih in tthen khawh a si: taksa luatnak le thlarau luatnak. Thlarau in a luatmi kan sinak hnga Pathian nih a fapa Jesuh a kan pek (Johan 3:16). Jesuh a zummi paoh cu zungzal hrem hmun in kan luat lai tinak a si. Thlarau lei luatnak hi kanmah tuah khawhmi a um lo. Jesuh nih a kan tuah piakmi hei cohlan vial khi minung nih kan tuah khawhmi a si. Judah biaknak, Budish biaknak ah cun tuahsernak in thlarau lei luatnak kan hmuh lai tiah an i cawnpiak i an hei tuahkhawh i luatnak an hei hmuh khawh ahcun a ttha ngai ko. Sihmansehlaw kannih Khrihfa cu thlarau lei luatnak kan hmuh khawh nakhnga caah tuahsernak in si loin, zumhnak thawng lawnglawng in a si ti kha kan zumhnak hrampi a si (Rom 1:17).

Kan Baibal chungah thlarau lei luatnak kong hi Paul nih tam bik a chim. Pual nih, “Minung hi Pathian he an i remnak cu Jesuh Khrih zumhnak thawng lawnglawng in a si” (Galati 2:16) a ti. Thlarau lei luatnak hi tuahsernak in hmuh khawh a si rua tiah a rak ruatmi hna kha Paul nih hi tin a ti hna: “Galati mi mihrut hna! Aho nih dah an in hamh hna? Jesuh Khrih vailam cung i a thihnak cu fiang tein kan in hmuhter ko tung hna! Hi thil pakhat te hi ka chim tuah uh, Pathian thlarau kha, Nawlbia nih tuah u timi nan tuahnak thawngin maw nan rak hmuh, asiloah thawngtha nan theih le nan zumhnak thawng in dah nan hmuh? Zeitindah hi tluk lawmmam in nan hruh khawh ee! Nan i thawk ah khan Pathian thlarau in nan i thawk; nan i lim leiah hin tah nanmah thawnnak in maw i lim nan duh….” (Galati 3:1-5).

Thlarau lei luatnak hi a hleiin Biakam Thar tialtu an zapi nih minung kan tuahsernak thawngin siloin Jesuh zumhnak thawng lawnglawng in a si ti kha an dirpi mi cu a si. Thlarau lei luatnak kan hmuhkhawh nak ding caah nangmah le keimah nih nunnak pek a hau ti lo. Jesuh nih a kan tuahpiakmi hei cohlan le zumh kha a si. Cucu kan caah thawngtha cu a si. Johan 8:31-32 i, biatak nih an luatter lai a ti mi hi thlarau lei kap luatnak in kan zoh ahcun biatak hi zumhnak a si ko. Biatak nih an luatter lai tiah a timi khi zumnak nih an luatter lai ti he a khat.

Taksa lei luatnak cu thlarau lei luatnak bantuk a si lo. Kawlram Mirang kut in kan luatnak cu Aung San le a hawile nih an nunnak an rak pek caah a si. Philippines ah an pa raltha Jose Rizal nih a nunnak a rak peknak thawng in Spain kut in an rak luat ve. Zumhnak thawng in a si ti lo. Pumsa lei luatnak ah a telmi cu midang nih uknak in luatnak, sifaknak (economics) lei in luatnak, a rawkmi fimnak cawnnak lei in luatnak hna hi an i tel. Cubantuk in luatnak ding caah cun zumhnak in a ngah lo. Tuahsernak lawnglawng in luat khawh a si. Midang uknak in luatnak kan duh ahcun nunnak pek a hau. Sifah harnak in luat kan duh ahcun rian fakpi in kan tuan a hau. Hruhnak lei in luat kan duh ahcun fimnak kha fakpi in kan cawn a hau. Thlarau lei luatnak bantuk in taksa lei luatnak hi kan ruah sual ahcun zeitikhmanhah taksa lei luatnak cu kan hmu kho bal lai lo. Kawl nih phungthlukbia an ngeihmi cu “Tthang ne luh dawh, ba hmah phit ma la bu” (Na thutbu cun zeihmanh amah tein a cang lai lo) an ti. Cucu a hman ngaingai mi a si i, kan philh lo awk a si.

Johan 8:31-32 i biatak nih an luatter lai tiah a timi hi taksa lei in kan zoh a si ahcun biatak hi tuahserhnak a si ko. Biatak nih an luatter lai a timi hi na tuahsernak nih taksa lei in luatnak an pek lai ti he a lo. Taksa lei luatnak a hmumi ram paohpaoh khi rian a zuammi lawngte an si. Tuahsernak biapi ah a chia i, rian a zuammi lawngte an si. Kawlram cu lakphakti dawr ah tto ko in a tthu i biasawng a tlorhmi kan tam tuk caah hawi dang ram cu kan tluk kho bal hna lai lo. Mi tha thu deuh paoh cu sifak deuh a si ve ko. Sifaknak in zumhnak nih a khamh kho lo. A lam a si lo. Taksa lei luatnak ding caah zeitluk thla kan cam hmanh ah tuahserhnak a tel lo cun a ngah lai lo. Cucu kan fian ngaingai a hau mi a si.

Kan hawile he bia kan i ruahnak ah an chim ka theih pah lengmang mi cu “ziah Kawl pawl hi Pathian sin zong ah thla an cam lo, an tthangcho cuahmah ko” an ti ka theih tawn. Tthanchonak cu thlacam ruangah siloin riantuan ruang tu ah a si caah a si. Pathian zumlo pawl zong an ttuan deuhdeuh ahcun an ngei deuhdeuh ko lai i, an tthangcho deuhdeuh ko lai. Taksa lei harsatnak in an luat deuhdeuh ko lai.

Khrihfa nih Biakam Hlun kan rel tikah kan philh lo awk thil a um. Isreal tuanbia kan rel tikah Pathian nih chun nilin ah minmei in lam a hruainak le zaan ah meiceu in lam a hruainak hna kha ka lung ah a lut bik. Rili sen an tan tikah zeitindah Pathian nih rili a cheuter ti kha kan lung chungah a cam ngaingai. Phungchim tu zong nih kan chim bik mi an si. Kan philh lo awk a simi cu zeitluk in dah Canaan ram lei an kal ah harnak an rak ton i, zeitluk in dah ral an rak tluk i, an rak thih ti kha a si. Taksa lei luatnak an rak hmuhnak Canaan ram an rak phank khawh hi an tuahsernak le Pathian lamhruainak aa bawm. Pathian lawng rinh awk a rak ttha lo. Pathian lawng kan rinh chung paoh cu taksa luatnak cu kan hmu bal lai lo.

Biatak nih an luatter lai tiah Jesuh nih a ti tikah hin, thlarau lei in kan zoh ahcun biatak hi zumhnak a si i, taksa lei in kan zoh ahcun tuahsernak, tuannak a si. Thlarau lei kan luat ahcun a za ko tiah kan ti a si ahcun zumhnak lawng kha kan caah a za ko hnga. Taksa lei luatnak hmuh kan duh chih ahcun tuahsernak le tuannak kha kan herhmi cu an si. Zeitindah na ruah ve? Thlarau lei luatnak ding caah zumhnak leng in biatak dang a um ti lo. Taksa lei luatnak ding caah tuahsernak, ttuannak leng in biatak dang a um ti lo.

Kaa lawm.

Chan Chum Hei
MIT, Yangon