Sunday, May 29, 2011

Ai Dawhmi le Cawn Awktlakmi Tuahsernak

CIM Zarhpi Ni Caan Hmannak (May 29, 2011)

Caan tlaitu: Siang Dun 

Phungchimtu: Pastor Elly Mang

CIM Zumtu Vialte hna;

Nunnak le damnak a kan pe i, Lai miphun lam a kan hruaitu, tlarua lei ah siseh, fim cawnnak lei ah siseh thluachuah a kan petu kan Pathian kan thangtthat. CIM ah Bawi thangtthat ding in a rak chuak mi nan cung cio ah le thawngttha a kan chimtu Pastor Ely Mang cungah lawmhnak kan chim. Thawngttha chimtu hi B.Th, M.Div le M.Th hna a dih hnu ah Philipines ah Ph.D a tuah lio a si. A lakmi (major) cu Christian Education a si. Thantlang Church ah pastor rian a ttuan lio ah Rakhaing ram ah mission a ttuan, cun ZBC ah women Secretary le M.I.T ah lecturer hna a ttuan. Bawipa nih hmang chin ko seh ti zong ah saduhthatnak kan langhter. Bawi Khrihmin in Pastor Ely Mang sin ah caan kan pek cang.

Aidawhmi le Cawn Awkthlakmi Tuahsernak

Bible- Johan 19:27 : A dawtmi a zultu zong cu, "Khaka ah khan na nu a um khah," tiah a vun ti ve. Cu caan thawk cun cu zultu nih cun Jesuh nu cu a inn ah a umter.

Bawi pa Zisuh vailam tahnak hmunah anu Mary le a hawi le hna cu thinlung kekkuai bu in Bawipa cu an in tuar pi ve. Bawi Zisuh nih vailam cung ah fahnak a tuar cuahmah bu in hringtu anu a dawtnak le asiaherhnak kan hmuh, cun fa le hna nih nu le pa cungah dawtnak langh ter ding le cawm ken ding rian kan neih zia zong a kan cawn piak.

Kha ka ahkhan na nu a um khah - Bawi Zisuh le Johan hi thisa lei in ai neih niam mi an si caah an i dawtnak ahhin minung kan i tleihchannak le pehtleihnak ai tel chih. Bawi Zisuh nih Johan kha na nu khi zoh hmanh tiah a ti tikah- ttha tein na zohkhenh lai i na cawm ken lai tiah a ti duh nak asi. Bawi Zisuh cu zeizong vialte Bawi a si nain a nu Mary caah zei hmanh a tan tak lo. Si dawh a simi cu a pa Joseph hi thih cang dawh a si i Mary cu nu hmei a si cang. Bawi Zisuh nih a pa rian lehtama ttuan in anu le anau le cu a cawm i a zohkhenh hna. Cu caah Bawi Zisuh nih a zohkhenh mi a si caah a nunnak aliam cuahmah lio zongah a nu zawn ruat in le fapa ttha nih a tuah dingmi rian cu tlolh lo tein a tuah ta nak a si. Hi Bawi zisuh tuahsernak nih a kan cawnpiak mi cu nu le pa cu upat ding le ttha tein cawmken ding timi hi a si.

Cun a inn ah a kal pi i a sinah a um ter - A cheu cattial tu nih cun Johan nih Mary cu a lak i Jerusalam ah an um i cu ka hmun ahcun a thi an ti. A cheu ve nihcun Mary cu Bawi Zisuh thih hnu ah kum 12 a nung, amah kum 59 a si ah a thi i Johan nih Gesmani dum chungah a vui an ti. Jerusalem zongah a um kho, Galilee zongah a um kho mi a si ko. Kum zeizat Johan nih a zohkhenh a fian lo hmanh ah lunghrin awk a um lo micu Mary cu Johan nih a lak i a mah a nu taktak bantuk in ttha tein a zoh i a cawm ken mi a si. Hi Johan tuah sernak nih hin Bawi Zisuh nawlpek mi cu lunglawm tein a timhtuah colh ning kan zoh tikah an pa hnih karlak an i peh tleihnak a ngan ning le zei tluk indah a bawipa adawt taktak timi hi a langh ter.

Nawlbia pa 10 chungah kan hmuh bantuk in nule pa upat ding cu kan Pathian pekmi nawlbia a si. Fa le hna nih kan hung cutzat tikah lunglawm tein kan tuah ding mi rian biapi a si. Phaisa kan in kuat hna, kan in cawm hna tiah hro le cer ding an si lo. Nu le pa nih fa le cu chimh kan ngeih lo ahcun a kan sikcak ding a si, sihmanhseh law fa le nih hringtu nu le pa biafak hlinh le ngaihchia ter cu thluachuah lampihnak asi caah kan i ralrin dingmi a si. Fa le duhnak lawng zulh ter si loin upat, ttihzahnak le dawtnak taktak he kan cawm ding hna asi. A cheu cu nu le pa nih mual a kan liamtak cang mi kan um ko lai, kan rualchan chungah, kan khua kan ram le kan kiangkap ah tarnu tar pa cawmkeng tu le zohkhenh tu tthittha a ngei ti lomi hna cungah dawtnak le siannak he kan thinlung innka kan hon piak hna i kan kut kan samh mi nih Bawipa a lung atling ter lai. Cu ti kan tuah khawh ahcun zumtu hna kan thluachuah lam zong akau chinchin ko lai.

Lomhnak tampi he,

Elly Mang

Sunday, May 8, 2011

Zeitindah Dawtnak Kan Thanter Lai?

CIM Zarhpi Ni Caan Hmannak
Hringtu Nu le Ni
May 10, 2011

Caan tlaitu: Hrang Hlei, St. Paul, MN, USA
Thawngtha chimtu: Saya San Lian, New York City, USA

Kan Bawipa Jesuh Khrih min in nan kut kan tlaih hna! Nihin cu vawlei cung khuaza khrihfabu tampi nih hringtu nule upat peknak le thluachuah peknak ni a si. Cu ca ah nule nih fale an kan dawtnak, kan zawn an kan ruahnak, kan ca ah temhnak le harnak an tuarnak, le inn chungkhar ca ah rethei zonzai in an nunnak kha ruat bu in, upatnak pe hna usih law, cu an nunnak ruangah cun Pathian sinah lawmhnak chim hna usih.

Zeidang hlan ah Baibal ca vun rel hmasa usih:

A fale nih khan, thluachuak nu, an ti i a va zong nih khan a ti ve i a thangthat i, 'nupi tha tampi an um, sihmenhsehlaw nangmah nih na lonh dih hna,' tiah a ti. Iang hi hlen a hmang, dawh hi a ziam kho. Sihmenhsehlaw, Bawipa a tih mi nu cu thangthat awk a si. Amah cu a kut theitlai ruangah khan thangthat uh. Hauka ah khan amah cu a rian tuannak nih khan upatnak hmuh ter seh. (Phungthluk 31: 28-31)

Nihin thawngtha a kan chim tu hi Saya San Lian a si. Laitlang a khua cu Calthawng, Zotung peng a si i a tu lio hi Union Theological Seminary, NY, USA, ah S.T.M program a tuah i a dih cuahmah lio a si. Nupi a ngei i fapa 2 an ngei. A hmanthlak ah a sam rang an lang pah i upat a hlawh ngai nain, mino te a si :). Saya San Lian hi Myanmar Institute of Theology (MIT) ah Assistant Lecturer a tuan i, Zotung Baptist Church zong ah Assistant Pastor a tuan. A ca cawnnak cu: BTh (ZTC, Falam), LLB (Dagon University), Dip B Dh (International Buddhist University, Yangon), MDiv (MIT), S.T.M. candidate (Union Theo. Seminary). Nihin thawngtha a kan chimh khawh ca ah a cung ah kan i lawm. Hmailei ah Pathian hmang chin ko seh.



Thlacam ding:
1. Kawlram le vawlei khuaza ah a um i a phunphun ruangah retheihnak, ngaihchiatnak, harnak, le hremnak a tuar mi hna ca ah thla cam hna usih.

2. Damlonak a phunphun ruangah rethei le lung dong in a um mi kan unau, hawikom hna ca ah thla cam hna usih.

3. Ram chung/leng um mi Laimi khrihfabu kip nih khamhnak thawngtha cu zumhtlak le ral tha in kan i nunpi khawh cio nakhnga thla cam hna usih.

4. Hringtu nule dihlak nih zalonnak an hmuh i van thluachuah le vawlei thluachuah an hmuh cio nakhnga thla cam hna usih.

Thawngtha kan ngaih hlan ah, Sayama Lal Biak Hnem phuah/sak mi "A Sunglawi Bik ka Nu" ti mi hla dawh vun ngai hmasa usih.

Zeitindah Dawtnak Kan Thanter Lai?
How Can We Nurture Love in Our Daily Life?

Baibal ca rel ding: 1 Corinthians 13: 3-7

1. Mother’s Day Kong Atawinak in
“Happy Mother’s Day” tiah Bawi Krih min in nan kut kan tlaih hna. Kan za tein kan theih bantuk in, nihin ni cu, “Nu Le Ni” a si. Hlanlio BC chan ah, zungzal a nungmi le sertu Pathian pakhat lawng a um ti an theih hlan ah, Egypt mi nih “Isis nu pathian,” Greek mi nih “Rhea nu pathian,” Roman le Asia Minor “Cybele nu pathian” ti in a phunphun an i biak. Cun Europe mi Krihfa an rak si hnu ah, cu nu pathian biaknak puai hna cu “Tipil an innak Church Sunparnak Peknak Ni” ah an hman i, sui, lungvar, le laksawng a phunphun cu an mother church ah an hlut tawn. Cun AD 1600 hrawng a rak phanh tikah, English pawl nih “nu pathian sunlawih peknak” caan cu “Mothering Day” ti in an hman i, lamhlat/nai ummi, an tefa hna le nu le pa he i tonnak “family gathering” caan ah an hman. Fa le nih “Nu” dawtnak a thar in an cothan i, an nu le cu “laksawng phuntling” he sunlawihnak an pek caan a si. Nihin kan hman mi “Mother’s Day” cu English pawl nih an hman mi “Mothering Day” sin in a rami si loin, American ram ah a thar in a vun chuak mi a si.

American Civil War lio ah minung tampi an thi i, cu ngeihchiatnak “donghter ding le daihnak” thawh than ding saduthah in Julia Ward Howe nih 1870 kum ah “Mother’s Day” kong a aupi hmasa. Pakhat le pakhat i that ti loin, “dawtnak te daihnak” American ram ah ser ding ah Mrs. Howe rian a tuannak ruangah 1873 kum ah 18 Northern American cities hna nih Mother’s Day cu an rah tuah khawh. Asinain, Howe nih Mother’s Day tuahnak caah tangka a pek khawh tilo caah a dai than i, kum 100 leng hnu ah Anna Reeves Jarvis nih West Virginia ah a dirhpi than. Anna Reeves Jarvis a thih hnu ah, a fanu Anna M. Jarvis nih a nu keneh zulh in, a rian chuahtak in a aupi caah May 10, 1908 kum ah Andrew Methodist Church, West Virginia ah officially in hmasabik “Mother’s Day” cu an tuah. Cuhnu ah, cawlhlo in Jarvis nih azuam caah, West Virginia State cu 1912 kum ah a voi 1nk officially Mother’s Day a tuahtu State a rak si i; 1914 kum ah, Woodrow Wilson, the 28th President of the United States nih May zerh 2nk cu “Mother’s Day” ah siseh law, national observance ah siseh tiah declared arak tuah. Anna M. Jarvis cu 1948 kum ah a thi i, a thih kum ah vawlei cung ram (40) nih Mother’s Day an rak tuah ve cang. Jarvis thawng in nihin ni ah “Nu dawtnak ruahthan ding, daihnak tuahding, le Nu sunparnak pek ni” cu vawlei pumpi nih kan tuahkhonak a si.

2. Mother’s Day Message
Nihin ni kan tuahmi “Mother’s Day” cu nu le sin in a rami “dawtnak le daihnak” ruangah arak thawkmi a si. Abik in nihin ni ah, “dawtnak” kong hi fakpi in chim ka duh. Mifim theologian hna nih “dawtnak-love” cu phun (3) ah an then: (1) eros dawtnak, (2) philia dawtnak, le (3) agape dawtnak. Minung kan sinak ah hi dawtnak pathum cu a herh ruangah Pathian nih human society ah hi bang in a tuahmi a si. “Eros dawtnak” cu, nu le va (husband and wife) karlak dawtnak a si. Cu dawtnak ah cun, “sex/nu-pa thit-umnak” ai tel chih. Hi “sexual union” cu fanu/pa hmuhnak ca zawng a si i, nu le va karlak ah a fekmi chungkhar hri (a firm marital union) zawng a si. Nu-va karlah i “eros” dawtnak ah cun pakhat le pakhat itheihthiamnak, zawnruahnak, lungfehnak, dawtnak-hritemnak hna a tel (eros love includes mutual understanding, commitment, giving, caring, serving, binding, promising, sacrificing, loyalty, openness beyond a sense of shame, and hope for having our united blood-generated new generation). Hi bantuk in Pathian nih thluachuah a pekmi “eros dawtnak” or “the sacred and dignity of sex” cu Pathian nih a duhlo nak lam in kan hman sual tawn. Hi “eros dawtnak” cu thianghlim tein, zumtu hna nih zeitindah kan hman khawh lai?

Pahnihnak ah “philia dawtnak” cu nu le pa le tefa karlak ah a ummi dawtnak, u le nau, hawikom karlak ah a ummi dawtnak phun a si. Society pi a dir khawhnak caah, chungkhar/family le hawikomhnak/friendship a herh. Cu family le friendship ah cun “philia dawtnak”—brotherly or sisterly or friendly love kan herh. Asi nain, hi “philia dawtnak” cu, Pathian duh ning in kan hman lo a si ahcun, thleidannak, mah ca lawng ruahnak, hakkauhnak, huatnak, porhlawthnak… tibantuk in thil thalo ah a chuak tawn (it is worth noting that the pitfalls of philia include discrimination, selfishness, greed, hatred, exclusion, pride, negative rivalry, and division). Society pi ah a herhmi basic unit a si mi, chungkhar le hawikomhnak ah a ummi “philia dawtnak” cu Pathian duhning in zeitindah kan nunnak ah kan thanter lai?

Pathumnak ah, “agape dawtnak” cu (flawless) a thiangbik, a sangbik le, palhnak, thadernak a ngeilo mi “dawtnak” a si. “Agape dawtnak” cu nunnak tiang pek in kan sining vialte midang caah pek in, ruahchannak ngeilo le tuarnak in mi caah rian tuannak a si (It includes the risk of life, selfless sacrifice, sharing everything we have with others, without any expectation from them, and the perfect moral quality of freedom from hatred, greed, delusion, pride, revenge, wickedness, oppression, exploitation, cruelty, and all kinds of evils). Cucu, Bawi Jesuh le Pathian sin in kan hmuhmi dawtnak a si (1 John 4: 1; John 3:16; Luke 22: 19-20; 1 Cor. 13). Tlamtling taktak kan silo zongah, “agape dawtnak” cu, zumtu hna kan nunnak ah thanchoter ve ding Bawipa nih a kan duhpiak mi a si. Nihin kan tuanbia ah “agape dawtnak” a ngei mi hna cu, Mahatma Gandhi, Martin Luther King Jr., le Mother Teresa an si. An nih bantuk in “agape dawtnak” ah zeitindah kan thancho ve lai?

Azapi fonh in kan zoh tikah, “philia dawtnak” lonh in kan nu le nih fa le hna an kan dawtnak tampi a um. Cucu “agape dawtnak” lei ah a kal mi “nu dawtnak” a si. Cu bantuk dawtnak kan ngeih ve khawhnak lai, kan thinlung ah, a thukbik “kan nu dawtnak” ruatthan in “reflection” kan tuah lengmang a hau (we need psycho-spiritual practice again and again). “Eros dawtnak” le “philia dawtnak” zong hi Pathian duh ning in kan hman a si ahcun, “agape dawtnak” kan nunnak ah a than khawh nakhnga hram an si. “Eros dawtnak” le “philia dawtnak” he leng/nun bu in, Pathian sunparnak langhter khawh a si ko. “Eros dawtnak” le “philia dawtnak” hi ningcang loin kan hman sual hmenhah, “a thupbik kan nu dawtnak kan ruah than khawh a si ahcun” lam pialnak in a kan khamhtu a si lai. Mit in hmuh khawhlo mi Pathian dawtnak cu, zei he dah a lawh ti theih khawhnak ding caah, kan hmuh khawh mi kan nu dawtnak hi biatak in kan ruah a hau. Cuti cun, Jesuh le Pathian dawtnak zong thuk chin in kan hngalh khawh lai i, kan nun thlengtu zong a si lai.

Thingkung cu, a no lio ah amah ca lawng nun in rian a tuan i, a than (full grown) tikah, mi caah nun in a theipar a pek hna. Cubantuk in, kan nunnak he then khawh a silo mi “eros dawtnak le philia dawtnak” cu, an no lio ah, kanmah ca lawng rian tuan ko hmenhseh law, a than-lianh tikah cun, “agape dawtnak” lei ah a kal i, mi caah rian a tuan kho lai. Kan nu le hna cu, an no lio ah “eros dawtnak le philia dawtnak” he an nung ve ko nain, te le fa an ngei hnu ahcun, tlamtling lo te a si zongah “agape dawtnak” lei ah kal in, an nun ve bang in, “dawtnak stage 3” ah a thangcho mi kan si khawhnak lai, nihin ah sawm kan duh hna. Nu le hna zong, “agape dawtnak” ah nan thancho chinnak dingah, thla ka cam!

Thawngtha hrawngtu zumtu u le nau nan zate cungah, Pathian nih a thar in thluachuah in pe hna seh. Amen!

Kaa Lawm.

San Lian
Union Theological Seminary
New York City

Sunday, May 1, 2011

Kan Lungretheihnak Pathian Sinah Phuang Hna Usih

CIM Zarhpi Ni Caan Hmannak (May 1, 2011)

Caan tlaitu: Hrang Hlei, St. Paul, MN, USA
Thawngtha chimtu: Umnai Kui, Hong Kong

Twin cities (St. Paul, MN, USA) in nan kut kan tlaih hna! Nihin thawngtha a kan chimtu hi Umnai Kui a si. Laitlang a chuahnak khua cu Khang Yang, Kanpetlet peng, a si. A ngak chiat te in Hakha ah a um i a thang mi a si. Nupi a ngei i fapa pakhat a ngei. A tu lio hi Divinity School of Chung Chi College, Hong Kong, ah M.Th program a kai lio a si. Thesis a tial cuahmah lio a si i a rauh hlan ah a dih lai. Chin Christian College (CCC), Hakha, in B.Th. degree le Myanmar Institute of Theology (MIT), Insein, in M.Div. degree tlamting tein a lak hnu ah, Asho Chin Theological Seminary, Pyay, Pego Division, ah cachim rian a tuan. Cu ka i cachim rian a tuan bu in a tu hi Hong Kong ah ca cawn ah a ra mi a si. Nihin thawngtha chim awk ah caan a kan pek ca ah a cungah kan i lawm.


Thlacam ding:
  1. Kawlram le vawlei khuaza ah a um i a phunphun ruangah retheihnak, ngaihchiatnak, harnak, le hremnak a tuar mi hna ca ah thla cam hna usih.
  2. Damlonak a phunphun ruangah rethei le lung dong in a um mi kan unau, hawikom hna ca ah thla cam hna usih.
  3. Ram chung/leng um mi Laimi khrihfabu kip nih khamhnak thawngtha cu zumhtlak le ral tha in kan i nunpi khawh cio nakhnga thla cam hna usih.

Thawngtha kan ngeih hlan ah, Hniang Hniang sak mi "Bawipa na ka Dawtnak" hla ngai hmasa hna usih.

Kan Lungretheihnak Pathian Sinah Phuang Hna Usih

1999 kum March thla chung ah, Chin Christian College (C.C.C.) min in Senthang peng ah kan kal. Kan i tinhmi cu thawngtha chim lawng si lo in, C. C. C. caah bawmhnak hal pah zong a si. Khua pakhat kan phan. Zingka teah ka tho I, Khrihfa upa pakhat he innkip ah thlacam ding ah kan kal. Inn pakhat ah ka tonmi cu a tanglei bantuk hin a si.

“Lam hlatnawn khin, inn cu ka hun zoh. Inn chung ka luh hlan ah zeiban tuk chungkhar an umnak inn dah a si hnga tiah ka lung chung in bia ka hal. Innka ka vun phat khin, inn chung lei cu ka vun zoh i, nu pakhat (kum 50-55) hrawng a simi le ngakchia pathum (kum 15-20) kar hrawng a si dingmi hna cu ka hmuh hna. Keimah le keimah bia ka halmi cu, “an pa tah a um hnga lo maw?” ti mi hi a si. Hngachia pakhat cu tatpi chak ah a thu i, hehehehehehehe tiah a hun ni. A hmai in a ke tiang, tatpi vutcam in a khat ko. Ka lung chung ah “ziah mah hi” ka ti. A dang pakhat cu bawngbi lo pi in a um. A orhlei ban a ka ah a hmawm pah bu in, a mitsen nawn in a ka zoh. A ban in a rung luangmi a cilkadi cu a kutdong le zeltuang ah duhsah tein a vung tla. Ka lung chung ah cun, “mah cu dah ngai” ka ti. A pathumnak pa cu ka hei zoh than. A mah cu inn leng lei chuak ding phun khin, zuri kal in duh sah tein a kal.”

Inn ngeitu nu hi, a fa le pathum ning in tlamtlinglomi an si. Fapa pathum a ngeih hna i, pathum ning te in a tlaamtlinglomi an si tikah, mah minu hi zeitluk indah a lungre a theih lai; zeitluk kum sau dah Pathian sin ah thla a cam cang lai; Pastor pazeizah ko dah a fa le damnak ding caah tlacam a kawh cang hna lai; Pastor pazeizah ko nih dah thla an campiak cang hna lai; thawhlawm zong a mah tikhawh tawk tein zeizah ko dah a pek cang lai. Asinain a fa le cu an mah ning te an si ko.

Cheu khat nih zeithil kan ton pauh ah Pathian sinah lawmhnak kan chimding a si an ti. Mah minu nih hin Pathian sinah lawmhnak chim a harh ko lai. A fa le tlamtlinglo an sinak ruang ah hin, pathian cu a thangthat kho theng lai lo. Mah minu nih hin Pathian thangthatnak in, Pathian sinah a ngaihchiatnak le a retheihnak chim phuan tu hi a tuah khawh deuh lai. Zei ruang ahdah ti asi ah cun, a lungthin vialte cu ngaihchiatnak in a khah caah a si. A lunthin chung ah lawmhnak a um lo mi nih cun lunglawmhnak cu zeitin dah an chim khawh lai. Lawmhnak a tongmi nih lunglawmhnak, retheihnak a tongmi hna nih kan retheihnak Pathian sinah kan phuan ding a si.

Lazaruh a thih ruangah Martha le Mary cu an mitthli he an i ciah. Cu lio ah cun Bawi Jesuh an sinah a va phan. Jesuh sin ah cun an lungretheihnak hi ti hin an phuan, “Nangmah tuante ah phan law cu kan ta a thi hnga lo.” Bawi Jesuh zong a tap (Johan 11: 17-23; 32-37). Kan Pathian hi re a theimi hna re a kan theih pi tu le a ngaihchiami hna a ngaih an kan chiatpi tu a si. Kan lungretheihnak Pathian sin ah phuang hna u sih.

Nihin thawngtha a hrawm mi kan dihlak cung ah kan Bawipa vel le thluachuah um ko seh. Hmaizerh thawngtha a kan chim tu ding cu Union Theologiccal Seminary, New York, ah S.T.M a kai cuahmah mi kan hawi San Lian a si. A thawngtha ngaih awk ah thlacam bu in rak hngak cio usih.