Chin Khrihfa Hna Le A Hmanmi Raldohnak

CIM Zarhpini Caan Hmannak (July 17, 2011)

Thawngttha chimtu: Pu Zing Cung

Caantlaitu: Lal Cung Awi

Caantlaitu Biahmaitthi: 1989 kum, ka nu nih a rak kan thih taak i a hnubik Biakinn ah a ruak thlahnak le pumhpinak kan rak ngeih lioah Rev. J. Tin Kung le ahawile nih “Will The Circle Be Unbroken” timi hla an rak remhmi a tu tiang ka hnathlam ah a cuang. Hla i a sullam cu ka rak ifiang lo nain abiatlangpi nih ka hna a rak ka ngamter ngaingai. “Will The Circle Be Unbroken” timi cu Kutsih acah ti lonak (tthen ti lonak) ti khi a sawhmi a si. Aa daw ngaimi innchungkhar, rualchan cingla, le hawikom hna an ikulh i kutsih in an leentti lio ah a cheu nih an kutsih an phoih i an thihtaak hna. Cuticun, pakhat hnu pakhat kutsih i phoih in dawtmi hna cu tthentaak cio a si. Sihmanhsehlaw, vancung khua tu ah cun dawtmi hna he tontthannak caan a um lai i kutsih thlah ti loin hmunkhat te ah leentti a si cang lai. CIM careltu pumpak kannih cio zong kan dawtmi chungkhar, rualchan cingla, le hawi le kom hna he kutsih in kan leen tti lio ah Ni khat khat cu kan kutsih iphoih in kan itthen caan a um te lai. Sihmanhsehlaw zumtu kan nih cu Zungzal nunnak vanram zohchih buin a nungmi kan si caah mi vanttha ngaingai kan si ko.

Nihin i kaa thawhmi cu “Will The Circle Be Unbroken” timi hna hi a si lai. Hi hla hi hla hlun ngaingai a si nain nihin tiang a nung i mitampi nih thazaang an laknak hla a si.

Thawngttha chimtu konglam tawi: Nihin ah thawngttha a kan chimtu ding cu Pu Zing Cung a si. Pu Zing Cung cu Matupi khua ah a chuak i 1983 kum ah B.A. a awng. 1985-86 cacawn kum ah Tamu peng Phailen khua ah Private siang ca chim a tuan. 1986-1988 tiang India le Burma karlak ah chawlehthal rian a tuan. 1988 mipi cawlcanghnak ah Hakha khua ah a rak i tel. 1988 October ni (6) ah kan ram a chuah tak i India ah a lut. 1989 January ah CNF ah a lut. 2002-2004 kum ah tlangcung miphun hriamtlai bu (9) an ni funnak National Democratic Front (NDF) ah General Secratary rian a tuan. 2008 December in CNF Chairman rian a tlai. 2011 May thla in hriamtlai bu bu (6) i funtomnakUnited Nationalities Federal Council (UNFC) ah Council member a si. A tu a um nak Florida State ah a nupi le a fa le (3) he khua an sa. A herh pingpang a um sual ah a cell phone (301) 651 2197 ah chonh khawh a si.

Nihin ah kan Ram le Miphun caah nunnak pekin rian a ttuan liomi hna, a kan hruaitu hna nih zeibantuk zumhnak dah an ngeih i zeibantuk dah an dirpimi a si ti hi zumtu Khrihfabu hna nih kan ifian ngai ngai a herh ko cang. Cu hnu lawngah, ttanh an herhzia le thlacampiak an herhzia zong kan ifiang chinchin kho lai. Cucaah, a tutan ahhin CIM Pulpit cungin thawngtha chim dingah Pu Zing Cung cu kan sawmnak hi a si. Arian tampi lakah, hibantuk in, thawngttha chim dingin a caan sunglawi a kan peknak cungah CIM min in lawmhnak tampi kan ngei. Atu cu Thawngttha chimtu kan sawm cang lai.

CHIN KHRIHFA HNA LE A HMAN MI RALDOHNAK

By Zing Cung

Bible ca thim mi:

Galati 3:28 “Cu caah Judah mi le Jentailmi, sal le luat mi, nu le pa karah zeihmanh thleidannak a um ti lo. Khrih Jesuh he nan i pehtlaihnak thawngin pakhat nan si dih cang.”

Johan 10:10 “Mifir cu fir duh le thah duh le hrawh duh lawngah an ra. Kei cu nunnak kha an ngeih i duhdim tein an ngeihnak hnga caah ka ra.”

Biahmaitthi: Chin miphun hna hi kum 108 Khrihfa a si cang mi miphun kan si ban tuk in kum 115 mi kuttang ah uk mi miphun kan si hna. Hi caan chungah hin kan miphun kongkau ah kan mah tein i sersiamnak nawl kan ngei lo i kan ram cung zongah uknak nawl kan ngei kho hna lo. Uk tu miphun dang hna nih Chin miphun kan si ning tein thancho ter ding nak in kan holh, kan ca le kan nunphung lohtlau ter i miphun dang ah ser timh asi. Chinland (Chin miphun aa pehtlai tein kan umnak ram) cu miphun dang nih tei i uk mi ram ban tuk in chiah asi. Khrihfa biaknak cu zalong tein biak khawh lo mi biaknak ah a hun i chuah chin leng mang. Cu a si caah Chin miphun hna nih kan miphun a lohtlau lonak hnga ding, kan ram kan mah tein kan ni uk khawhnak hnga ding caah le Pathian zalong tein kan biak khawhnak hnga ding caah ral kan tho hna. Burma ram chungah uktu phungtlai hna nih theihter le hngalh ter an kan duh mi lawng TV/Radio/ News Paper/Journal/Magazine le cauk hna ah an kan chuah piak caah kan si ning tak tak kan ni thei fiang hna lo i uktu phungtlai doh cu a tha lo mi le a hman lo mi tuahsernak ah ruah asi. Khrihfa mi hna nih uktu hna doh cu a tha lo mi le tuah lo ding thil ah ruah asi. Cu a si caah Khirhfa asi mi Chin miphun hna nih kan doh mi ral hi zei dah a si ti le zei ruang ah dah cu ral cu kan doh ti hi kan theihfian a herh ngai ngai.

Kan Doh mi ral: Chin miphun nih kan doh mi ral hi Kawl miphunpi ruahnak (Kawl miphun ah a dang miphun hna kha canter duhnak) a ngei mi hna le Ralkap Uknak asi. 1895 kum ah Chin miphun le Chinland cu Mirang hna kuttang ah a tla. Kum 52 chung mirang nih an kan uk hnu ah luatnak hun hmuh ding asi tik ah Chin, Kachin, Shan le Kawl miphun hna cu Shanram, Panglong khua ah rak i ton a si i ram kan dirh tti lai i cu ram ah cun thleidannak um lo in kan dirhmun aakhat lai i kan temco mi aa khat dih lai. Kan mah tein kan ram ah nawl kan ngei lai(Panglong Agreement, the 12th February, 1947) tiah hnatlaknak an rak ngei i Union of Burma cu an rak dirh. Asinain 1947 Ramuknak Phunghram (Constitution) an hun tial i 1948 kum thok in cu phunghram he ram an hun uk tik ah ram nawlngeihnak vialte Kawl miphun kut chungah a hung um dih. Kan dirhmun aa khat ti lo i Kawl cu miphun dang hna cungcuang ah an hun i chuah. Kawl miphun cu miphun dang hna nak in nawlngei tu le uk tu ah an hung cang. 1947 Ramuknak Phunghram tha lo cu remh timh a si nain 1962 kum ah ralkap nih meithal hmangin ramuknak nawl an lak than caah ni hin ni tiang ralkap uknak tangah cun kan um hna. Ka holh, kan ca le kan nunphung an kan cawn ter lo pin ah zung le sianginn ah an kan hman ter lo caah a lo cuahmah. Kan duh ning in kan nung kho lo i kan duh mi zong thim khawhnak nawl kan ngei lo. Kan ruah mi le kan zumh mi zong tial le chim ngam asi lo i kan tial, kan chim ah cun thong thlak le hrem tuar asi. Kan Pathian hmanh zalong tein kan bia kho ti lo. Ralkap nih Burma ram ramkhelrian (Politics) hruai tu dirhmun ah kan dir lai tiah an ti.( 2008 Union of Burma Constitution Article 6-f ) Dirhmun khat tein ramuknak nawl ngeih tti (Federal phung)cu ram tthendarh ter tu asi tiah an ti. (2010 April 10 Ba Htoo ralbawi thiamcawn tumnak Lt. Senior General Maung Aye biachim) Kawl Siangpahrang Anawratha nih kum zabu 11 ah Pagan uknak (Dynasty), Kawl Siangpahrang Bayinnaung nih kum zabu 16 ah Pegu uknak (Dynasty) le Kawl Siangpahrang Alaungpaya nih kum zabu 18 ah Ava uknak (Dynsaty) an rak dirh mi ban tuk in Union of Burma zong kum zabu 20 ah kawl nih kan tei i kan lak mi ram asi tiah an tuahsernak in an langh ter. Kawl nih kan tei i kan lak mi ram a si ti langhternak ah Pura le Tagundaing Chinram ah an phun. (CHRO Document,2011) Union of Burma map cungah Kawl siangpahrang pathum hna an cuan ter. A sullam cu kan tei i kan uk mi ram tinak asi. 2008 ramuknak phunghram chapter XIII article 437 (a) i Burma ram thantar(Flag) ah arfi pakhat lawng an cuan ter mi le thantar a rawng (color) 3 hna khi miphun phun khat, biaknak pakhat le holh phun khat a hmang mi kan si ti langhternak asi. Cu caah a tu lio Chin miphun hna nih ral kan doh mi hi kan miphun le kan ram a lohtlau lo i kan ram ah kan miphun nih duhdim tein khuasak tintuknak kan ngeih khawh i Pathian zalong tein kan biak khawhnak hnga ding caah asi. Chin miphun cu zei tik hmanh ah Kawl miphun kan si kho lo i Chinland ah Chin miphun nih dah nawl a ngeih lo ah cun a ho miphun hmanh nih nawl an ngeih ding asi lo. Cu ban tuk in nawl ngeih ding aa zuam cuahmah mi Kawl miphunpi ruahnak a ngei mi hna le ralkap uknak cu Chin miphun nih kan doh mi ral cu asi.

United Nations (UN) Nih Vawleicung Minung Le Miphun Hna Cung Ah A Hmuh Ning: Kan ram le kan miphun si ning hi UN nih zei tin dah an kan hmuh ti vun zoh hmanh uh sih. Union of Burma ram buainak hi UN mit ah minung tinvo he aa pehtlai mi buainak (Human Rights Issue) in ruah asi. 1948 December 10 ni ah UN General Assembly nih Universal Declaration of Human Rights cu 90 ah 48 nih duhnak timfung(vote) an thlak caah vawlei cung miphun le minung vialte nih zulh dingin feh ter a si. (G.A. res. 217A(III), U.N. Doc A/810 at 71 (1948) Universal Declaration of Human Rights Article 1 ah minung vialte nih kan chuah cang ka in zalonnak kan ngei i minung sinak le tinvo aa khat tein an ngei dih hna. Article 3 ah “a ho poah nih nun khawhnak , luatnak le mah tein ikhamh khawhnak nawl an ngei”. Article 18 ah “a ho paoh nih zalong tein khuaruahkhawhnak, chiatha thleidan khawhnak le Pathian biakkhawhnak nawl an ngei”. Article 19 ah “a ho paoh nih zalong tein khuaruah khawhnak le cu ruah mi langhter, hngalhter khawhnak nawl an ngei”. Article 21(3) ah “mipi duhnak cu phungtlai (Government) nawlngeihnak i a hrampi asi”. Hi Universal Declaration of Human Rights ah hin Article 30 a um i a zapi tein miphun sinak le minung sinak he a pehtlai dih mi asi. Burma ram zong nih Universal Declaration of Human Rights hi tha tein ka zulh ko lai tiah 1948 kum ah min a thut. Asinain Burma ram uktu hna nih nihin ni tiang an zulh mi a um lo tluk a si i an buar mi lawng te ngawt asi. UN nih Chin miphun cu vawlei cung miphun lak ah ram ngei tu miphun (Indigenous peoples) phunkhat ah pom kan si. (United Nations Department of public Information DPI/1316-93925-November 1992-9m) Cu ram ngei tu miphun nih an mah tein an miphun le an ram kongah khuakhan lairelnak nawl an ngei tiah UNGA nih biakhiahnak an tuah.(United Nations General Assembly resolution A/RES/61/295(2007) Article-3) Cu asi caah minung tinvo tha tein kan ngeih ding le Chin miphun nih kan ram ah kan mah tein khuakhan lairelnak nawl kan ngeih ding hi vawlei cung ram tam bik kan i funnak UN zong nih a kan duh piak mi asi i kum fa tin ralkap phungtlai cu minung tinvo na buar tiah UN nih mawhchiatnak a tuah zungzal mi hi asi.

Chin Miphun Le Chinland Kan Si Ning: British nih 1895 kum ah Chinland a lak tik ah miphun phun khat kan sinak ruangah miphun dang hna he cawh lo in a dang tein uknak a rak kan ser piak. (1896 Chin Hills Regulation Act) Ram a ngei mi miphun hna karlak ah hnatlaknak lak in ram kan dirh tti hna lai tiah hnatlaknak an tuah mi tha tein Chin miphun nih aa ngeih. (The Panglong Agreement, the 12th February, 1947) Burma ram ah kan ngeih mi le kan ngeih bal mi ramuknak phunghram (3) ah Chin miphun hna hi hmun hmunkhat tha tein a ngei mi an si ti an langternak ramkulh (State) tha tein kan ngei. (Constitution of the Republic of the Union of Myanmar 2008 Chapter II, Article 49-d) Miphun ni (National Day) tha tein a ngei mi miphun kan si. (February 20, 1948) United Nations ah ram le miphun aiawhnak nawl a ngei rih lo mi miphun hna an i funtomnak Unrepresented Nations and Peoples Organization (UNPO) ah Chin miphun cu chungtel kan si. (July 15, 2001 The 26th UNPO Steering Committee meeting Resolution) Milu za lak te a si mi Chin miphun nih aa tlaithliahmah tein kan miphun umnak hmunhma (ram) kan i ngeih. Chin miphun nih kan mah kokek holh, ca le nunphung kan ni ngeih. Cu caah hi vialte hna nih a fianter mi cu Chin miphun cu vawlei cung miphun lakah miphun phunkhat atlingmi le ram angeimi miphun kan si ti hi asi. Kawl miphun nih an rak lak mi ram le an rak uk bal mi miphun kan si lo ning a langh ter. Chin miphun hi Burma ram chungah a va pem mi kan si lo ti a fian ter fawn. Cu caah kan ram ah kan mah tein khuakhan lairelnak nawl a ngei ding le kan mah duhning tein aa uk ding mi miphun kan si. Panglong hnatlaknak bantuk in Union of Burma kan rak dirh tti hna i kan miphun caah hlawknak a um lo kan ti a si ahcun duhthimnak kan miphun nih kan ngei hna. Cu caah Kan miphun nih kan duh mi uknak phung le kan miphun thanchonak ding caah zeiban tuk tanlaknak le cawlcanghnak kan tuah mi paoh hi a hman mi le a thiang mi cawlcanghnak an si.

Bible Nih Miphun le Ram Kong A Kan Hmuh Ter Ning: Bible ca kan rel mi Galati 3:28 ah Minung pakhat le pakhat, miphun phunkhat le phunkhat karlak ah Jesuh he kan ni pehtlaihnak thawng in pakhat kan si a ti. Genesis 2:7,22 kan zoh ah cun Pathian nih Adam le Evi a ser hmasa bik hna caah vawlei cung miphun vialte hi an mah tefa lawng te kan si hna. Vawlei cung a um mi hna hi chungkhar ngan pi kan si ti khawh asi. Bawipa nih aa khat tein a kan tlanh dih mi le a rual tein a kan zoh mi asi caah thleidannak um lo ding hi Bawipa nih a duh mi asi. Universal Declaration of Human Rights i a muru zong asi fawn. Genesis 1:28 ah Pathian nih a ser mi hna minung cu hi vawlei hi uknak nawl a pek hna. Kan mah le kan umnak cio hi Bawipa nih Uk a kan fial mi le zohkhenh a kan fial mi asi. Chinland zong Pathian nih Chin miphun hna caah a kan pek mi asi i kilven ding in a kan fial ve. Johan 10:10 ah Mifir cu fir duh le thah duh le hrawh duh lawngah an ra. Kei cu nunnak duhdim tein an ngeihnak hnga caah ka ra a ti. Bawipa nih zalong tein le duhdim tein kan nun khawh ding hi a kan duh piak mi asi. Deuteronomi 11:8-12 chung kan zoh ah cun Bawipa nih Israel miphun hna caah a zohkhenh piak mi hna ram kong kan hmuh. Chinland zong Bawipa nih Chin miphun hna caah a zohkhenh ve mi ram asi. Zei caah tiah Indian, Tuluk, Bangalee le Kawl miphun ngan pi pi karlak ah kanmah tein kan rak i uk khawh le mi kut tangah kum zabu 19 hnulei tiang kan rak tlak lo hi Bawipa nih dah a zohkhenh lo ah cun thil si kho ah ruah ding a har ngai. Buddhist biaknak, Hindu biaknak le Muslim biaknak ngan pipi karlak ah rili ral i Bawipa Pathian nih a mi hna hmang in a mah a zum tu miphun ah a kan ser hi khuaruahhar ngai ngai asi. Carson bawipa le Cope bawipa luruh cu kan ram ah a um mi nih Bawipa thim mi miphun kan sinak a feh ter. Miphun dang hmanh nih kan taksa le kan thlarau thanchon ding caah an lu mi ram dang ah an phum va si kaw ram ngei tu le khamh asi mi kan miphun nih cu ban tuk cun kan tuahser a herh ve. Israel miphun hna cu Bawipa thim mi miphun an si caah ral an tuk tik ah Bawipa an lei ah a tang zungzal. 2 Chanrelnak 20: 15b chungah “Zei caah tiah hi raltuknak cu nanmah ta a si lo, Pathian i asi” a ti mi le Exodus 14:14 ah “Bawipa nih nan ral cu an doh piak hna lai, nan nih cu zeihmanh nan tuah a herh lai lo,”a ti mi nih hin raltuknak hi Bawipa ta a si i a mah nih a thimmi hna miphun cungah aa phuan zungzalnak fiang tein kan hmuh khawh. Bawipa nih a hman mi ral tuk hi a ttanh i mah hna sin ah cun a um zungzal. Chin miphun hna sin zongah bawipa cu aa phuang lai i kan ral hna i an himnak cu thial in a um lai. (Nambar 14:9)

Biadonghnak: Cucaah, Vawlei cung ah kan ingeih mi bu nganbik United Nations nih siseh, Union of Burma kan rak dirhnak tuanbia nih siseh, Kan Chin miphun kan si ning nih si seh, Kan Bible nih a kan cawnpiak ning in siseh Chin miphun hna nih nuhrin covo kan ngeih ding le kan mah tein uknak nawl kan ngeih ding hi a kan duhpiak mi asi. Cu bantuk nawl kan ngeih khawhnak hnga ding ca i a dawnkhantu Kawl miphunpi ruahnak a ngeimi hna le ralkap uknak hi a si caah cu ral kan doh cu ahman mi raldohnak asi. Khirhfa mi hna cu biatak le a hman mi a ttanh mi kan si. Khrihfa mi nih a hmanmi ah kan dir ngam lo, kan ttanh ngam lo asi ah cun Bawipa kan ttanh lo tinak asi. Pathian nih a kan pek mi le kilven ding a kan fialmi kan ram “Chinland” kan kilven lo i, thlua a kan chuah mi “Chin miphun” kan dirkamh lo ahcun Pathian zei kan rel lo asi lai caah Chin Khrihfa hna nih a hman mi raldohnak ah kan si khawh ning cio in kan i thawh ding asi. Kan ram hi kan miphun nih kan uk lawng lawng ah Kan ram ah zalong tein khua kan sa kho lai i kan biak mi kan Pathian cu zalong tein kan thangthat khawh lai.

Date: July 17, 2011