Lairam Christian State Ah Ser Usih

CIM Zarhpini Caan Hmannak (August 7, 2011)

Caantlaitu : Ngun Thawng Lian

Bawi Khrih ah Zumtu Nu le Pa hna,

Caanttha a kan pe tu kan Bawipa Jesuh Khrih minin nan kut kan tlai hna. Pathian Dawtnak, Velngeihnak le daihnak cu nan dihlak cung ah hmun tthan ko seh. Bawipa a tha, zungzal in!.

Ps 34:1-3 "Bawipa cu a zungzal in ka lomh lai, amah thangtthat cu a ngol in ka ngol lai lo. A tuahmi thil ruang ah khan ka thangtthat lai; hremnak a ingmi nih thei ulaw i lawm tuah u. Bawipa lianhngannak cu chim tti usih law a min cu thangtthat tti usih".

Thlacam piak ding:

-Ram hruaitu hna le upa hna caah, Pathian ttihzahnak le fimnak he ram an hruainak lai

-Khrihfa bu hruaitu, kan Pastor te cio le Upa hna caah

-Ngaihchiatnak le harsatnak tang ah a um mi kan phun hawi hna caah

-Rammui ah thawngtthabia chim in rianttuantu hna caah etc..

Nihin CIM caanhmannak cu, Rev, James Sang Awi (tlei cia) nih 4th December, 2004 ah thawngthabia a kan chim mi le 2006 February 19th ah CIM Hruaitu Pu Siangdun he biahal/leh an tuahnak kan vun thlah tthan.

HIKA ah hin a tuanbia tawi rel khawh asi. Kan dihlak caah, santlai sihram seh ti saduhthahnak he:

Lairam Christian State ah ser uh sih

Rev. James Sangawi

4th December, 2004

“Zeitintiah nannih cu Bawipa nan Pathian caah miphun thiang nan si; Bawipa nan Pathian nih vawlei cung i a um-mi miphun vialte chungin nannih cu amah ro caah an thim cang hna. Nannih cu midang nakin nan cungah a chiah i an thim hna a si lo, zeicaahtiah nannih cu miphun vialte lakah a tlawm bik nan si ko. (Deuteronomi 7: 6-7)Sihmanhselaw nannih cu thimmi miphun, Siangpahrang tlangbawi, miphun thiang, Pathian miphun hrimhrim nan si. Muihnak chungin amah ceunak chungah an kotu hna Pathian nih khuaruahhar mi thil a tuah mi thanh awk ah nannih cu an thim mi hna nan si. Hlan ah cun nannih cu Pathian mi nan rak si lo, sihmanhselaw atu cu nan si cang; hlan ah cun Pathian zangfahnak kha nan rak hngal lo, sihmanhselaw atu cu a zangfahnak kha nan hmuh. ( 1 Peter 2:9-10)

A cunglei Baibal cang hnih hna hi, a kenkip ka phaknak le phungchimnak poah ah ka rel lengmang mi a si. Hi Baibal cang nih hin kanmah Laimi a kan ti hnawh can tiah kai lak. Pathian miphun kansi. Pathian nih an kan zangfah mi kan si, tlangbawi phun zong kan si ti hi nawlhchih lengmang ka duh.Laimi phun hi UNO hmanh nih miphun pakhat in a kan cohlan cang mi kan si. Mah ram te a ngeimi, mah holh te a holh mi, mah nunphung te a nungmi, kanmah te nih kan i thimmi biaknak a bia mi kan si. Kan miphun hi hmun zungzal sehlaw Khrihfa mi miphun ah i cang u sihlaw, kan ram zong hi Christian State kan si cuahmah ko. Laitlang ah miphun dang ahohmenh an um duh lo; khakha Laimi kan vanthat nak a si. Kawlram chung miphun hmetete a hohmenh an mah hlirhlak in an um ti lo, miphun dang nih an cawh dih hna. Kanmah Laitlang lawngah miphun pakhat te lawng kan um cang. Lairam hi za ah sawmkua Khrihfa kan si cang ti a si. Cucu a hman ngai. CCOC thawngin thlanglei Laitlang zongah Khrihfa bu hram a dir cang i, Khrihfa an si thluahmah ko. Cucaah cun, kan Lairam lawnghi Christian State a si kho ding a si ti hi ka chim lengmang i, a hopoah zong nih cucu nan lung ah chia cio u law ti ka duh.

Atulio te kan Laimi umtu ning kan zoh tikah zeidah kan lawh te lai aw, ti kan ruah cuahmah lio a si. Kan ram chiat tuk ruang le, kan i cawm lo ruangah Laimi tamtuk Laitlang in kan chuak cang. Hi tihin can saunawn a rauh ahcun kanmiphun kan tio sual lai maw aw ti zong ceihmai a um lengmang. Sihmenhselaw, kan tio taktak bal lai lo; Laitlang ah aum mi kan um peng ko lai. Kan Lairam, kan Lai phun a hmunh zungzal khawhnak hnga ah a biapi bik mi cu, kan Lairam ser a hau. Cucaah cun, phung ka chimnak poah ah Lairam hi Eden dum ah ser u sih ka ti tawn. Eden dum kan ti tuk ah hin a sang pi khi a si loh.Eden dum ahcun, thingkung, ramkung hringdul in a um. Tivang hlung ngai pahnih nih a luan hnawh i thlaici thlaknak ah vawlei tha ngaingai a si.

Genesis a ngan pathum kan rel ah cun, minung kha thlaici a phunphun Pathian nih a pek hna tikan hmuh, cun hi vawlei hi thlo u ti zong a fial fawn hna. Laitlang hi tluk hmunchia hi, Laimiphun nih kan hun fuh; kan pupa chan ahcun an rak i cawm ko. Atu cu thingkung, ramkung kan hman dik cikcek caah, thlaikho kan zua kho ti loh. Cucaah cun, lothlawh i thial lo in (permanent farming) tuah ding hi Khrihfa bu nih a phunkip in ca an chuah, phung ah an chim i thlaikho kan ngeih i kan i cawm khawh ve nak ding a phun kip in an kawl. Atu lio ahhin, Laitlang ah ra law mahhi kong lawng pi hi an ceih cio ko tihi nan hun hngalh hnga. Kan Lairam a hmuh peng khawhnak hnga ahcun, kan i cawm a hau. Kan i cawm khawh nak hnga ding ah thlaici thlak ning , non ser ning le lo thlawh ning a phun kip in Japan nih an kan cawnpiak i kan i cawmkho ve te ko lai tiah kan hnabei a sei ngaingai. Kan ram ah a chuah lomi facang lawng ei kan i timh ruangahkan si cawm khawh lo nak a si, kan pupa hna nih Lai rawl tein an rak i cawm mi kha hlamthan u sih law, cing than u si law, ei than u si law ti hi nifatin te kan ceih mi a si. Cucu kan hlawhtlin ahcun, Lairam cu a hring dulmal than hnga i Eden dum ahcun kan ser khawh ko hnga.

Lairam cu Christian State ah ser u sih timi hi ka kal nak hmun kip ka chim lengmang thiamthiam. A min cun kan ram pumpi Khrihfa kan si ko cang. Kan Baibal ca rel mi ahkhan Pathian miphun, tlangbawi phun, a thiangmi miphun a ti i, kan nih Laimi phun zong kan phun a hmunh khawh nak hnga ding ah cu thianlim cu a herh hrimhrim. Hlan kan pupa chan ah hin, Laimi cu an ding, an fel, zumhawk an tlak rak ti lengmang kan si. Sihmenhselaw cu that nak tete cu kan Laimi phun chungah a tlau ciahmah ko. Khrihfa ziaza a leng lo ngai. Khrihfa nunning in kan nung lo ngai. Kan phun le kan ram pi a hmuh nak ding ah, Pathian hmenh a rak hngal lo mi kan pumpa hna ziaza ahkhan kir than u si law Pathian miphun, Khrihfa miphun, miphun thiang si u sih ti hi a kenkip ah i sawm hna u sih tiah biacah kan duh hna. Miphun tling, miphun pipa, miphun duhnung kan si ahcun kan Lairam hi Christian State a si hrimhrim ko an ka ti ko hnga. Din le fel miphun si nak ah a herh hrimhrim mi a si.

Bia cah kan duh chan cem mi hna cu, a cunglei i ka chimmi hi Pastor te nih pulpit in kan aupi lengmang ko; keimah hmanh nih hin, voi (15) reng lo ka chim cang. A cunglei ah, saduhthah kanngeih mi tete hi a tlin khawh nak hnga ding ah Laimi poah nih i zuam u sih law, i bawm cio hna u sih. Cucu Pathian a kan fel ve hrimhrim ti hi ka ruah i ka zumh. Cuticun, hung ka zumhpi cio u law ti kan fial hna.

Laimi pawcawmnak duh in vawlei cung pumpaluk kan phan ko cang rua. Nan hluahchuah mi tete Laitlang lei i nan kan kuat mi nih, thil tampi a remh cuahmak ko. Atu te ahhin, Laitlang hung phan law; Hakha le Thantlang ah na hmuh bal lomi inn thatha an dir ungmang ko ti na hmuh hnga i na khuaruah lei an hngar hnga. A biapi bik mi cu, nan mah ramdang i nan thawng in a si. Hi hnu zongah, hun i hne deuh ko u law, hung kan bawm ko rih u tiah bia cah kan duh hoi rih hna. Tahchunnak bia pakhat te ka chim lengmang mi hun nawl than ko rih ning law, tlangval pakhat hawi a can tuk lemlo mipa hi bia zatla a thiam ngai. Bia hlen timi hi a duh ngai i, a hawi le he hi bia an hi hleng tawn. Voikhat cu, a hawi le kha hi ti hin bia a hlen hna. "Fangvoi phiuhnih in songkhoi ah ka ret i phurt ka timh hnih i ka phur kho ti lo. Cucu, zeitindah ka tuah" tiah a hawi le cu bia a hlen hna. A hawi le nih cun, a phunkip cun cu tin pei na tuah ko, cu tin pei na tuah ko kha tiah an ti lengmang. Cawleng nih pei an phorh piak ko kha, nu rual nih pei an in chawn ko kha, an ti. "A si loh" a ti hna. A hawi le nih cun, zeitin he na tuah kun an ti. I a leh mi hna cu, " Kai hne" a ti hna. Vanchiat ah hipa hi ralkap nih an kah i a thi cang. A sinain, ro a kan vut mi i hnek hi a biapi tuk, ramdang kan fanau hna zong, hon i hne deuh ko u law, hun kan bawm ko uh. Kan ngeih lo ruangah a phunkip kan damh, kan thok, kan tuan, a si nain a tuannak hram tete kan ngeih lo nih akan donh ngai ko. Kha te kha nannih nih nan ti khawh mi a si.

Laimi hi, Judah mi he kan i lo ngai kan ti cio ko hih! Judah mi zong vawlei cung pumpuluk ah an tang dih ko. 1948 ah Isareal ram an hun thok i tangka an ngei lo ngai. An Prime Minister hlun Golder Meir nih a chimmi pakhat cu, America ram Isareal mi hna sin ah tlawmsuk in New Yorkka phan. Dollar pahra te lawng ka ngei. A sinain, ka kir lei ahcun ka miphun nih kan ram thanchonak caah 10 million dollars an ka ronh a rak ti. Cu bantuk lung te cu pu u law Lai ram, Lai phun, Lai holh, Lai nunphung Khrihfa si ter dih u sih ti kan sawm hna. Hun i hne hramhram ko uh.

19th February, 2006 lio ah Interview tuah mi asi.

CIM: Chin Internet Ministry he i tonnak caan ttha na kan onh cu kan i lawm ngai. Hiti hin kanpale bochanmi kan in ton hna hi, minung sinak in porhlawt ruamkainak a si hrim lo. Nan tuanbia le ruahnak kha chan thar mino sinah tang sehlaw, hmun seh ti kan duh caah a si. Chin Internet Ministry (CIM) cu 1999 June thla in rak thawk a si cang. Ramkip um, Laimi (Laiholh a hmangmi) nih internet in thawngtthabia i hrawmnak a si. Atu tiangah chungtel hi 340 hrawnghrang kan si cang. Committee zong ramkip in kan si. Biakinn a fuh kho lo mi hna caah a tthahnem ngai in kanhmuh. Cucu tawi nawnte in si rih sehlaw; biaruahnak lei kal colh ko usih!

CIM: A hmasabik ah, na chuahkehnak khua le chungkhar kong na kan chim kho ta hnga maw?

JS: Ka chuahnak khua cu Sihmuh a si i, Zahnak tlang timi Thantlang peng ah a si. Ka pa hi Rev. Van Lo a si i, Sihmuh a si i, ka nu cu Thantlang in Zahnak tlang zohkehnhtu ah an hei thlahmi Lian Ling fanu a si. Unau 10 kan si. Pa paruk le nu pali kan si i atu ahhin pa pahnih le nu pahnih lawngkan nung.

CIM: Na cacawnnak a hmunhma le a kum he na kan chim kho hnga maw?

JS: Ka cacawnnak a hmasabik cu Thantlang ah a rak si. Tang hnih ka awn in Bungkhua ah kai tthial. Falam ah tang li le tang nga ka kai i tang 6 le tang sarih cu Farrawn khrifa sianginn ah ka kai. Insein Baibal sianginn ah kum li ka cawng i 1956 ah ka awng i ka chuak.

CIM: Asi ah, na rianttuannak kong tete tawi fiang deuh in na kan chim kho hnga maw? Rian min le kum zeizat chung dah na ttuan?

JS: Falam ah Zomi Baptist Convention (ZBC) nih Youth Department tuah ve an duh caah 1956 June thla in 1958 thawkka tiang Youth Director hmasabik ka rak ttuan. 1958 donghlei in Laiholh magazine hmasabik "Hruaitu Thar" ti in Rangoon ah ka rak chuah. Ralkap cozah nih zeizong vialte an lak dih in kan weekly news magazine cu a dih ve. Cucu 1964 ah a si i, Falam Zomi Theological Seminary ah saya an ngei lo caah kum khat ka bawm hna i 1965 le 67 ah Lungler ah pastor ka ttuan i, 1968 in 1977 tiang ZBC ah General secretary (GS) ka ttuan.

1977 a lai hrawngin India ah k akal i Hakha Baibal Thiang le Hakha hlabu hi Bangalore le Calcutta ah ka va namter i thla 8 kheng te ka rau. Cu hnu cun Baibal cu voi thum tiang keimah nih ka zuldawi lengmang i uk 25,000 tiang Laitlang ka phanpi. Hla cauk uk 13,000 tiang ka chuah manh. 1986 in Hakha khuathat ah pastor ka ttuan i 1991 ah pension ka la. Pastor ka ttuan pah cun Biahren Thar, Greek holh he ai naih bik ah ruahmi Revised Standard Version in ka let i 1992 ah ka liim.

CIM: Zeitik kum ah dah pension na lak? Pension na lak hi na kum a tlin ruangah maw? Na ttuan can a tlin ruangah dah?Pension na lak hnu in khrihfabu ah an in hman rih maw?

JS: 1991 ah pension ka lak i keimah kum cun kum hnih a tuan kho ding ka si rih ko nain khrifabu caah zeihmanh ka tthahnem kho ti lo, ruahnak zong ai khah khawh lo ruangah ka lakmi a si. HBA phung in kum 60 tlin hnuah rian ttuan khawh a si ti lo caah rian fialmi tete a um mi zong ka ttuan kho ti lo. Keimah kai pumhnak Bethel khrihfabu zong nih "Honarary pastor" an ka ti nain hlawh an ka pekmi ka chiah tthan dih.

CIM: Atu tiang kan theihning ah, pension na lak hnu zong ah ram le khrihfabu caah na ti khawh chungin na cawlcang peng rua. Khrihfabu le Laimi caah zeidah na siherh in na tuaktan le na ruahmi deuh an si? Fiang deuh in rak kan ruah kho law kan duh ko.

JS: Pension ka lak hnuah ttuanmi tete ka ngei taktak ko. Ralkap cozah le CNF (Laimi chim ve ning cun Siangngakchia) hna karlak lamkal a ka fialtu hi Khrihfabu dangdang 13 chungin pastor sawmli an si i kum 8 chung cu inn um manh hrimhrim loin ka tuah ve ko.CNF le an thihruai (Ram dang i a ummi nan si khun) nih theih sualnak (Misunderstanding) an in ngei timi ahhin i phurhrunnak ka ngei lo. Ka lungput le ka kalpi ning cu Laitlang ah a ummi zapi lungput le fial ning tein ka kal ko, tiah kai ruah.

Laimi kan phun pumpi le kan khrihfa zong nih a hrelh sual lai ti ka phan i ka siaherh ngaimi cukan caah a herh bikmi le san a tlai taktak ding a hrampi (basic necessities) in thawk loina cung palang in kan zuanlonh sual lai ti ka phang. Tahchunhnak ka laak ahcun kan cozah nih hin Hakha ah Si-inn nganpi, mizaw zahnih ih khawhnak inn an sak cuahmah ko nain atu kan ngeimi si-inn hmete ah a itmi caah sibawi le sii a um ttung lo. Cucu basic herh taktakmi tu a hrelh tiah ka ruah.

CIM: Tarcawmnak tuah nan thawknak kong ah, a sullam le ruahnak tlawmte in nan kan ruah kho hnga maw? Zeitik in dah nan thawk?

JS: Tarcawmnak ka thawkmi hi kum nga chung a lut cang. Minung pahra in kan thawk i kum tin panga chap ding kan timi kha kan chap kho lo. Inn kan ngeih lo caah a si bik. Ramdang ummi kanfanau hna nih nan kan bomh rua lai ka ti i ruahning bantukin nan kan bawm kho lo. Hakha ahhin tar nute a vaak lengmang i tangka a hal lengmang mi (si cawknak ah a ti) ka hmuh ruangah hi rianttuan hi ka lungah a chuak. Tar cawmnak a rak thawk hngami pa dah ti lo nih cun, hihi a thawk hrimhrim atitu an um rih lo. Rian ttha ngai a si, an ti cio. Rian thawk ka duhmi paoh cu tangka ka ngeih ruang le tangka hmuhnak ah si loin a herh ruangah thawktu hi kai timhmi a si.

CIM: Atu tiang ah tar nan cawmi hna pazeizat dah an si cang? Zeitin in dah nan cawm hna? A tthahnemnak le a derthomnak a um maw?

JS: Tar 10 in kan thawkmi hna kha a chuakmi zong an um pah. Pali an thi cang i atu lio te ahhin minung 8, nu 5 le pa 3 kan ngei hna. Kan cawm ning hna hi hal chawm in a si ko i Bethel Khrihfabu nih thla fatin facang pawng 3 cio inn kip an kan kholh i tihang le meh ca cu a sangsang in an kan thiah tawn. Thlacam le pumh le hlasak thlah lo tein an tuah mi nih hin thlan khur an luh laiah an thlarau le thih hnu nunnak a timhtuah ko hna lai ti ruahchannak nganpi ka ngei ko. Sii le hnipuan lei duhdan in kan zalh piak khawh hna lo hi a bau ngaimi ah ka ruah.

CIM: Thonginn chung rianttuannak zong an tuah ti thawng kan theih bantuk. Zeitluk dah nan ttuan khawh? Thong a tlami hna chuah maw? A si loah, thawngttha va chim dah?

JS: Thong chung rianttuannak timi hi cozah nih an kan senh lomi asi. Phalhmi le "lakphak ti man" ngei ahcun naalehmuh in luh khawh asi. Kei nih ka ttuan bikmi cu biaceih rih lomi le biaceih ciami upadi he ai khah lo tuk i biaceihmi paoh nawlngeitu sinah chim asi. Kan hlawhtlinnak a tam ko. Laitlang ah thonginn timi a um lo. Lockup (detention) timi biaceih hlan bupi in rianttuan termi thongtla sinah (Kawl ngawt an si). Pathian khamhnak cawnpiak ai zuammi, mah le chimmi cio cun kan tampi rua.

CIM: HBA nih Hakha ah thonginn pastor an chiah ve cang ti kan theih. Anamah he nan ttuan tti maw? A dang veve dah nan si?

JS: HBA nih sii inn le thonginn pastor kan chiah taktak. HBA nih a lahkhah te lawng pek khawh asi caah ruahnak tluk le saduh thah cu a tling lo.Asinain a ngol cu an ngol hlei fawn lo. Hmun khat ttuan tti ti awk cu kan si lo nain pastor ah chiahmi Rev. Biak Peng he cun kan tthu tti kan ceih tti i ruahnak kan i cheu lengmang ko.

CIM: A donghnak ah, atu hi biaknak lei kan pa hna lakah upa lei na si cang i, Laimi ramdang ah a ummi unau hna sinah biacah le siaherh bia chim na duhmi a um ttheu lai. Forhfial na kan duhmi a um ahcun, kan i lawm ko hnga.

JS: Ramdangah a ummi fanau hna nan sinah chim duhmi tampi ka ngei ko. Ramdang i a ummi hna nih nan ka uarlo tuk i chim ngam khawm kai tim lo. Rev. Dr. David Van Bik a ruak thlah ah America in tlun kaa tim lioah, Airport ah Lelen (Roland Maung) nih, "Ka pa Awi, Laimi biacah na kan duhmi a um ahcun ati i a video camera he hman a ka thlak buin bia ka'n cahmi hna cu, hon i rem u, hmun khat teah rian ttuantti u. Atu Van Bik ruak i nan lung ai khah bantukin nan lung hon i khat u" tiah ka ti ta. Cu tthiamtthiam cu ka chim duhmi cu asi. Nan thang a chia ko. Then le hmal paoh cu zeitluk in kan silhnalh hmanh ah silhnalh khawh ai lo. "Innchungkhur thurual tluk lo cu pamnak, khuachung thurual tluk lo cu tionak" ti tawnmi kan pupa bia hi thih hlan lo a hmun ko lai.

A donghnak ah nan zapi sinah biachimnak caan ka hmuh hi kai ruah ngam lomi asi. "A tar ngai cang i a ra tlawng kho ti lai lo" nan ka ti ko nain dam in ka um ahcun America lei rak tlawng tthan kaa tim rih ko. 2007 ah rat kai tim. Pathian nih a ka onh ahcun.

Kai lawm.